Jumasheva G. X. ÁLipbeni oqíTÍw metodikasí

Álipbeni oqıtıw dáwirinde oqıwǵa úyretiw 
Oqıwshını oqıy biliwge úyretiw, olardıń tanıp biliw uqıbın rawajlandırıw, 
tálim-tárbiya barısındaǵı olardıń iskerligin qáliplestiriw - oqıw isiniń tiykarǵı 
wazıypası. Oqıw isine úyretiw - bul baslawısh klasstıń aldındaǵı tiyǵarǵı wazıypa 
ekenligin kórsete kelip ullı rus pedagogı K.D.Ushinskiy bılay degen edi: «Bala 
ustazdıń basshılıǵında oqıwǵa úyrenedi, al bul dáslepki tálim alıwdıń oqıwdıń 
ózinen de áhmiyetlirek boladı. Dáslep balanı oqıwǵa úyretiw, al onnan soń barıp 
bul isti onıń ózine tapsırıw kerek»
12
. Bul baslawısh klass aldına qoyılǵan - 
pedagogikalıq talap búgingi kúnde de óz áhmiyetin joǵaltqan joq. Házirgi kúnde de 
balanı oqıwǵa úyretip, keyin ózinshe úyreniwge jol kórsetip otırıw-oqıwshınıń 
oqıw, jazıw isi menen qatnas jasay biliwge úyretiw degen sóz. Sonıń menen birge 
oqıwǵa balalardıń qızıǵıwıwshılıǵın tárbiyalap barıw - oqıtıw isiniń tiykarlarınıń 
biri bolıp esaplanadı. 
Mektepke kelgen kúnnen baslap sabaq - oqıwshılardıń tálim-tárbiya 
alıwdaǵı tiykarǵı ornı. Onı muǵallim kún talabına ılayıq shólkemlestire alsa ǵana, 
oqıtıwda tiykarǵı bilim beriwshilik, tárbiyalawshılıq, rawajlandırıwshılıq 
wazıypaların is júzine asırıp otırıwımızǵa boladı. Sawat ashıw dáwirinde sabaqtıń 
qurılısı, ondaǵı isleniwge tiyisli tálim-tárbiya isin muǵallimniń basqarıp otırıwı 
juwapkerli is ekenin biz bilemiz.
Mekteptegi tálim-tárbiya isi - bul birinshiden oqıwshınıń, ekinshiden 
muǵallimniń qatnasında ǵana sheshilip barıladı. Bul ekewindegi inta menen 
iskerlik bir salaǵa quyǵanda ǵana istiń nátiyjesi kórinedi. Bunıń qaysı tárepinen 
kemshilik ketse, ol istiń nátiyjesine tásir etedi. Sonlıqtan, usı wazıypalardan shıǵıp, 
12
Ушинский К.Д. Избранные педагогические произведения. Москва,1980, -c.253. 

---

110
oqıw isiniń aldına mınaday qánigelik hám ulıwma didaktikalıq wazıypalar 
qoyıladı: 
1. 
Hár bir sabaqtıń tárbiyalanıwshılıq sıpatınıń bolıwı, onıń 
tárbiyalawshılıq maqsetiniń ayqın bolıwı, onda qanday ádep-ikramlılıqtıń sapası 
rawajlanatuǵınlıǵınıń ayqın bolıwı; 
2. Oqıwdıń maqsetiniń anıq bolıwı, balalar ne jańalıq biledi, neni úyrenedi, 
qanday kónlikpeleri, biliwshiligihám qızıǵıwshılıǵı rawajlanadı, sabaqtaǵı ózinshe 
isley alıwshılıǵı, bilim, pikir júritiw, oylawınıń rawajlanıwshılıǵı, temanıń 
tamamlanıw dárejesi h.t.b.
3. Sabaqtıń ótken, kelesi temalar menen baylanıslılıǵı, sabaqtıń izbe-izligi, 
keleshekliligi, sabaqlar ishinde, programma ishinde sol temanıń tutqan ornı, basqa 
pánler menen integraciyalıq baylanısı anıq bolıw; 
4. Sabaqtı ótiwge tańlanǵan jumıs metodı menen usılınıń hár qıylılıǵı, 
material ústinde jumıs islewdiń variantlılıq, tańlanǵan interaktiv metodtıń oqıw 
isiniń wazıypasına, materialdıń sıpatına baylanıslılıǵı, metodıkalıq jeterliligi, onıń
qızıqlı hám oyın sıpatında bolıwın támiyinlewi; 
5. Oqıw barısında oqıwshınıń múmkinshiliginiń, biliminiń, kónlikpeleriniń 
rawajlanıwın esapqa ala otırıp jumıstı shólkemlestırıw. Oqıwshıǵa jumıs barısında
differencial hám jeke qatnas jasaw, barlıq sabaqtıń barısında oqıwshı menen 
muǵallim arasında baylanıstı saqlaw; 
6. Oqıwshılardıń mektepte nátiyjeli oqıwı ushın onıń sanalı miynet islep 
úyreniwine jaǵdaylar jaratıw (oqıwshını oqıw ushın oqıwǵa úyretiw); 
7. Sonıń menen birge, qosımsha didaktikalıq talaplardıń ilimiylik, 
túsiniklilik, kórsetpelilik h.t.b. principlerine súyene otırıp islew. 
Sonday-aq bul dáwirde oqıwshılardı hár tárepleme rawajlanıp barıwın 
názerde tutıp, olardıń durıs, kórkem sanalı, tásirli oqıwına itibar berip barıladı. 
Oqıwdıń nátiyjeli bolıp otırıwı - onıń tiliniń rawajlanıp barıwına da tásir jasaydı. 
Sonlıqtan oqıw menen jazıw isin baylanıslı alıp barıw talap etiledi. «Sabaq-

---

111
pedagogikalıq processtiń tamamlanǵan bir tutas úzindisi, yamasa «Kishkene 
kletkası» boladı. Onda bir tamshı suwǵa túsken quyash nurınıń sáwlesine megzes 
onıń barlıq táreplerin sáwlelendirip turadı.