Jizzax davlat pedagogika instituti husnixat va savodxonlikni takomillashtirish tanlov fanidan

a)
 
Dastlabki, taxminiy o’qish. Bunda o’qituvchi tomonidan tavsiya 
qilingan kitob, risola, darslik, awalo, boshdan oxirigacha bir marta oqib chiqiladi. 
Bu xil o’qish bilan mazmunni chuqur tushunib, anglab dish va tanishib chiqish, 
unga nisbatan oquvchi e’libori va qiziqishini ta’minlashdir. Bu ish kitob haqida 
dastlabki tasawurdan boslilanadi: uomi,muallifi, nashriyoti, nashr qilingan yili; 
kitob muqaddimasi, asarning yoki uning ayrim qismiiiing boshida yozilgan va shu 
asarning yoki qismning mazmunini ifodalaydigan sitata, jurnla, ibora-ipigrafi 
bilan tanishish —bu kitob g’oyasi va yo’nalishi haqida tasawur bo’ladi. 
b)
 
Oolda qalam bilan chuqur o>ganifc o’qish. Bu vaqtda asosiy 
o’rinlarni yozib boriladi. Har bir kitobni sahifama-sahifama yoki boma-bob 
o’rganish kerak va shundan keyingina asosiy g’oyani yozib olish ma’qul. 
Kitob o’qish ijodiy jarayoni bo’lib, bu ish jarayonida fikr yuritish, mulohaza 
qilish, lugatlar, Ma’lumot beruvehilar va entsiklopedivalardan foydalanishga 
odatlanish kerak. 
OHy o’quv yurtlarida tahsil ko’rayotgan talabalar ilmiy asarlar, darslik va 

---

14 
qo’llannxalarai o’qiyotganlarida quyidagi masalalarga alohida ahamiyat berishlari 
zarur: 
1. Badiiy asar haqidagi shaxsiy fikri bilan ilmiy asar muallifi fikr- mulohazalari 
oVtasidagi umumiy va farqli tomonlari aniqash hamda badiiy asarni baholashda 
kim haqligi to’g’risida fikr yuritish kerak. 
3.
 
Ilmiy asar, ilmiy qo’llanma va kitobdan olgan zarur fikrlarni adabiyot 
daftariga yoki maxsus umumiy daftarga yozib borishi kerak. 
4.
 
O’qilgan ilmiy asarning nomini, muallifini, nashr qilingan vaqti va 
manzilini, juda yoqqan fikrlarni, kitobning betini yozib borish va^insho vaqtida 
undan sitata sifatida foydalanisliga odatlantirish kerak. 
Insho yozish vaqtida o’qilgan kitobni yopib qo yish, yana kitobga qarash, 
undan ko’chirib olish to’g’risida aslo o’ylamaslik lozim, aks holda insho o’zining 
asosiy qiymati — mustaqilligini yoqotadi. 
Kitobni o’qish-bu oddiy oqib chiqisli emas, balki o’rganib chiqish zarur. 
“Mustaqil ravishda bilim oilsh uchun, bir qancha malakalarga ega bolish... 
O’qilgan narsalarning muliim joylarini ko’chirib ola bilish va eng zarur narsalarni 
yozib qo’ya bilish lozim*. Chunki, hamma masalalarda ham xotiraga suyanib ish 
ko’rish to’g’ri bo’lib chiqmaydi. Ayniqsa, bir qancha vaqtdan keyin zarur 
bo’ladigan malumotlarni qayd qilib qoyish zarur. 
Qayd etish turlari sifatida daftarga yozish va kartochkaga yozishni ko’rsalish 
mumkin. Kartochkaga yozishning afzalligi shundaki, bu usul materialdan 
holilagan o’rinda, hohlagan tartibda foydalanishga imkon beradi. Daftardagi 
qaydni esa bir-biridan ajratib bo’lmaydi, bir mavzuga oid qaydlarni bir erga to 
plash va ulardan foydalanish qiyinlashadi. Shuning uchun kartochkaga qayd etish 
usuli kengroq tarqalgan. 
Talabalarni badiiy va ilmiy asarlar bo’yicha konspeki tuzishga o’rgatish 
ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borishda muhim ahamiyatga ega. 
Konspekt tuzish talabadan katta malaka talab qiluvchi ijodiy jarayon bo’lib, 
uning mantiqiy fikrlash qobiliyatini rivojlantiradi. Konspekt tuzish jarayonida 
o’quv reja bo’limlarini isbotlovchi adabiy parchalar tanlaydi va tuzilgan konspekt 
reja bo’limlari asosida gurulilashtiriladi. Ayniqsa, ilmiy maqolalarni, asarlarni 
konspektlashtirishga o’rganish va insho yozish vaqtida bu konspektdan 
foydalanish inshoning mukammal chiqishini ta’minlovchi faktorlardan biridir. 
Konspektlashtirish o’quv materiallarini mukammal o’zlashtirishda, uzoq vaqt esda 
saqlab qolishda muhim ahamiyatga ega. Kitoblardan ilmiy asarlar va 
maqolalardan parchalar olganda quyidagilarga e*tibor berish kerak: olingan 
parcha tugal fikrni ifodalagan bo’lishi, qaysi manbadan olinganligi ko’rsatilishi 
kerak. parchani biror ilmiy asardan, maqoladan ko’chirib olishdan maqsad o’z 

---

15 
fikrini biror e’tiborli mutaxassisning so’zlari bilan isbotlashdan iborat. Olingan 
sitata nilioyatda katta bo’lmasligi, qisqartirib olingan vaqtda, tushirib qoldii’ilgan 
joylarga ucli nuqta qo’yish, sitatalarni tirnoq ichiga olish va parcha olingan 
manbani ko’rsatib o’tish zarur. Kitoblarni, maqolalarni va asar tekstini 
konspektlashtirish jarayonida talaba birinchi darajali (asosiy) faktlarni ikkinchi 
darajali faktlardan ajrata olish malakasini hosil qiladi va o’qituvchi ma’ruzasini 
konspektlashtirish uchun zamin yartadi. Asarni konspektlashtirish talabaning 
og’zaki va yozma nutqini o’stirishda, unda kitob ustida ishlash malakasini 
o’stirishda muhim aliamiyatga ega. 
Konspektning asosiy vazifasi o’qflgan materialning to’la mag’zini — asosini 
saqlagan holda, uni qisqa shaklda yozib olishdir. Mazmunni qisqa va aniq yozib 
olish esa talabaning u yoki bu mavzu jnttzasidan to’la malumotga ega bo’lganlik 
belgisidir. Talaba tavsiva qilingan adabiyotlardan konspekt olganda o’qilgan 
materialning ichki bog’lanish, fikr mantiqi saqlanishiga alohida e’tibor berish 
zarur. Konspekt bir-biriga bog’lanmagan, uzun-yuluq jumlalardan iborat bo’lib 
qolmasligi lozim. 
Odatda, konspekt olish ikki xil yo’I bilan olinadi: o’qilgan tekstni 
o’zgartirmay, muallif jumlalarini saqlagan hold a konspekt olish yoki erkiri 
konspekt olish. Har ikkala usulni birgalikda qo’llovchilar ham bo’Iadi. Bu 
itchinchi usulning’ ham ma’lUm ijobiy tomonlari bor. Konspekt olishningqaysi 
turi qo’Ilanishidan qat’iy nazar, materialning asosiy mazmunini saqlab, fikrdagi 
mantiqiy izchillikni buzmasdan qisqa shaklda yozib olish zarur. 
Tavsiya qilingan adabiyotlami konspekt qilingandan keyin, talaba ana shu 
adabiyotlar haqida quyidagi ma’lumotlarni ham yozib qoyish shart: ^