Jiyanmuratova G. S0TS10L0 I d I y

Feminizm.
Ma’lum ma’noda feminizmning paydo bo‘lishi 
istiqboli har doim ham mavjud bo‘lgan. Ayollar qaerda yoki qachon 
tobe holatda bo‘lmasin, mavjud vaziyatga qarshi u yoki bu shaklda 
qarshilik ko‘rsatganlar. Feministik harakat alomatlarini batto 1630- 
yillardan ham topish mumkin. Ayollar faolligining eng yuqori darajasi 
va unga muvofiq asarlaming paydo bo‘lishini zamonaviy G ‘arb 
tarixining cherkovning davlatdan ajralishi kurashi borgan davrida 
kuzatish mumkin. Feministik faollikning ilk ko‘rinishlari 1780- va 
1790-yillarga Amerika va Fransuz inqiloblari bilan hamohang bo‘lgan 
bahslar bilan bir qatorda yuzaga kelgan; 
nisbatan yaxshi 
tashkillashtirilgan harakat 1850-yillarda qayd etilgan bu qullikka 
qarshilar va o ‘rta sinfning siyosiy huquqlari uchun kurashuvchilaming 
birlashuvi davri bo‘lgan: bu ayollaming umumiy saylov huquqi va XX 
asr boshlarida asosan AQShdagi «Progressiv era»da2 fuqaroviy va 
sanoat qonunchiligi islohotlari uchun o‘ziga xos ommaviy safarbarlik 
edi. 
Bulaming hammasi sotsiologiyaning taraqqiyotiga, asosan, 
ayollaming bu yoki chegaradosh fanlarda faoliyat ko‘rsatishiga ta ’sir 
ko'rsatdi: Xarriet Martino, Sharlott Perkins Gilman, Jeyn Adame, 
Florens Kelli, Anna Djuliya Kuper, Ida Uells-Bamett, Mariann Veber 
i Beatris Potter Veb, faqat ayrimlarini eslab o‘tish joiz bo‘lsa. Lekin 
ulaming asarlari 
vaqt 
o‘tishi 
bilan chetga surilib 
boshqa 
nazariyalaming tarkibiy qismiga aylandi yoki umuman e'tiborga 
olinmadi, sotsiologiyani siyosiy homiy vositasi sifatida shakllanishi 
sarchashmalarida turgan erkak sotsiologlar tomonidan nashrlar 
ro ‘ yxatidan о ‘ chirib tashlangan.
Feminizm faqatgina radikal nazariyotchi erkaklar va ayollaming 
ekstremal nazariyotchilari ishlarida sotsiologiyaning bir chetiga chiqib 
qoldi. Sotsiologiyada markaziy o‘rin egallaganlar - Spenser, Veber va 
Dyurkgeymdan tortib boshqalargacha - paydo bo‘layotgan feministik 
bahslarga, jins masalasini sotsiologiyaning fan sifatidagi bilim
1 Qarang: G eorge Ritzer. Sociological Theory. E ighth Edition. M e Graw-Hill. 2010. - P. 6.
2
«Progressiv era» - 1900-1917 yillarda prezidentlar T.Ruzvelt va V .V ilson olib borgan islohotlar 
siyosati davri.
19

---

sohasiga mansub bo‘lmagan mavzusi sifatida asosan konservativ 
javob qaytarganlar. Bunday munosabat, hatto ayollaming sotsiologik 
nazariyalarni ishlab chiqishda faol ishtiroki paytida ham saqlanib 
qolgan. Faqatgina hozir rivojlanishi tarixi bizga erkaklaming 
feministlar talablariga javobi o ‘zgarishi to ‘g‘risidagi tasavvurlarni 
beradigan gender siyosati (jins sohasidagi siyosat) sotsiologiyada tan 
olindi.1
Urbanizatsiya.
XIX va XX asrlarda sanoat to‘ntarilishi natijasida 
ko‘plab insonlar o‘z qishloqlaridagi uzoq yashagan joylaridan ildizlari 
bilan qo‘porib olinib shaharlarga joylashdilar. Bunday ommaviy 
migratsiya shahar rayonlarida sanoat korxonalarida ish joylarining 
yaratilishi bilan bog‘liq edi. Lekin shahar sharoitiga o ‘rganish bir 
qancha muammolarni keltirib chiqardi.
Shuningdek, shaharlaming ko‘payishi ko‘plab muammolarni 
keltirib 
chiqardi: 
aholining 
zich joylashuvi, 
atrof-muhitning
ifloslanishi, shovqin va h.k. Shahar hayotining mohiyati va uning 
muammolari ilk sotsiologlaming ko‘pchiliginining, asosan Maks 
Veber va Georg Zimmellaming e'tiborini tortdi. Ilk Amerika 
sotsiologiya maktabi - Chikago maktabi - ma’lum darajada shahar 
hayotiga 
qiziqishi 
va 
Chikagodan 
urbanizatsiya 
va 
uning 
muammolarini o‘rganish uchun laboratoriya sifatida foydalanganligi 
natijasida tanildi.2