Жаҳон иқтисодиётидаги энг оғир инкирозлар 1873-79-йиллардаги инқироз

Қора пайшанба (ёки душанба ёки сешанба)
Беш йиллик буқа бозор 1929 йил 3 сентябрда енг юқори чўққига кўтарилди. 24 октябр пайшанба куни 12,9 млн. Дона аксия савдога қўйилди. 1929 йил 28 октябр душанба куни паникаланган инвесторлар қимматли қоғозлар сотишга ҳаракат қилишни давом еттирди; Доw 13 фоизли рекорд зарар кўрди. Сешанба, 29-октабр 1929, 16,4 миллион дона аксиялар сотувга қўйилиб, пайшанба рекордини бузди; Доw яна 12 фоизини йўқотди.
Тўрт кун давомида жами йўқотишлар:
30 миллиард доллар, федерал бюджетнинг 10 баробари ва биринчи жаҳон урушида AҚШнинг 32 миллиард доллардан ортиқ маблағлари. Қашшоқлик оддий акцияларнинг қоғоз қийматининг 40 фоизини йўқ қилди. Бу фожеавий зарба бўлишига қарамасдан, аксарият уламолар Буюк биржа тушишига сабаб бўлган биржа бозори қулашининг ўзи етарли емаслигига ишонишмайди.
Мумкин сабаб: ҳимоя қилиш
1913 Ундерwоод-Симмонс Тарифлари паст нархларга ега бўлган тажриба еди. 1921 йили Конгресс Шошилинч тариф қонуни билан експериментни якунлади. 1922-йилда Фордней-МcCумбер Тариф Aктида 1913-йилдан юқори тарифлар ошди. Шунингдек, у президентга чет ел ва маҳаллий ишлаб чиқариш харажатларини мувозанатлаш учун тарифларни 50% га ўзгартиришни буюрди, бу Aмерика фермерларига ёрдам беришга қаратилган.
1928-йилда, Ҳоовер, фермерларни Йевропа рақобатидан ҳимоя қилиш учун мўлжалланган юқори тарифлар платформасида ишлади. Конгресс 1930 йилда Смоот-Ҳаwлей Тариф Aктини қабул қилди ; Иқтисодчилар протест киритган бўлса-да, Ҳоовер лойиҳани имзолади. Тарифлар нафақат Буюк Депрессияга сабаб бўла олмаслиги, балки глобал ҳимояни кучайтириши мумкин емас; жаҳон савдоси 1929 йилдан 1934 йилгача 66% га камайди.
1929 йилда Қўшма Штатларда 25 568 банк мавжуд еди; 1933 йилга бориб, 14,771 таси бор еди. Шахсий ва корпоратив жамғармалар 1929 йилдаги 15,3 миллиард доллардан 1933 йилгача 2,3 миллиард долларга тушиб кетган. Бундан камроқ банклар, янада кўпроқ кредитлар, ходимларга тўланадиган пулнинг камлиги, ходимларни товарлар сотиб олиш учун камроқ пул сарфлаш. Баъзида Буюк Депрессияни тушунтириш учун ишлатиладиган "жуда кам истеъмол" назарияси, аммо у ҳам ягона сабаб сифатида дисконтланган.
Таъсири: сиёсий кучда ўзгариш
Қўшма Штатларда Республикачилар партияси фуқаролар урушидан Буюк Депрессия даврига ҳукмрон куч еди. 1932 йилда америкаликлар Демократ Франклин Д. Рузвелтни (" Неw Деал ") танлади; 1980 йилда Роналд Реаган сайловига қадар Демократик партия ҳукмронлик қилган.
Aдолф Хилтер ва Нацистлар партияси (Миллий социалистик немис ишчилар партияси) 1930 йилда Германияда ҳокимиятга келиб, мамлакатдаги иккинчи йирик партия бўлиб қолди. 1932 йилда Гитлер президентлик пойгасида иккинчи ўринни егаллади. 1933 йилда Гитлер Германия канцлери номига сазовор бўлган.

VI. Осиё минтақаси молиявий инқирозлари

Осиё молиявий инқирози 1997 йил июл ойидан бошланган Шарқий Осиё ва Жануби-Шарқий Осиёнинг катта қисмини қамраб олган молиявий инқироз даври бўлди ва молиявий юқумли касалликлар туфайли бутун дунё бўйлаб иқтисодий инқирозни келтириб чиқарди. Бироқ, 1998-1999 йилларда тикланиш тез суръатда бўлди ва инқироз ҳақидаги хавотирлар сусайди.
Инқироз Таиландда (Таиландда Том Ям Кунг инқирози номи билан танилган; тай. ҳạẖḻкẖл) 2-июлда Таиланд ҳукумати валюта маблағлари йетишмаслиги туфайли Таиланд баҳтининг молиявий инқирози билан бошланди. унинг валютаси AҚШ долларига боғланган. Капитал парвози деярли дарҳол бошланди ва халқаро занжирли реакция бошланди. Ўша пайтда Таиланд ташқи қарз юкини ўз зиммасига олган еди. Инқироз кенгайгани сари, Жануби-Шарқий Осиёнинг кўп қисми, кейинроқ Жанубий Корея ва Японияда валюталар пасайиб кетди, фонд бозорлари ва бошқа активлар баҳоси тушди ва хусусий қарзнинг кескин ўсиши кузатилди.
Инқироздан енг кўп зарар кўрган давлатлар Индонезия, Жанубий Корея ва Таиланд бўлди. Гонконг, Лаос, Малайзия ва Филиппин ҳам пасайишдан зарар кўрди. Бруней, материк Хитой, Сингапур, Тайван ва Ветнам камроқ таъсир кўрсатди, гарчи уларнинг барчаси минтақа бўйлаб талаб ва ишончнинг йўқолишидан азият чекди. Япония ҳам таъсир қилди, аммо унчалик катта емас.
1993–96 йилларда Жануби-Шарқий Осиё давлатлари ассоциациясининг (AСЕAН) тўртта йирик иқтисодиётида ташқи қарзнинг ЯИМга нисбати 100% дан 167% гача кўтарилди, кейин еса инқирознинг енг ёмон даврида 180% дан ошди. Жанубий Кореяда бу кўрсаткичлар 13% дан 21% гача кўтарилди ва кейин 40% гача кўтарилди, бошқа шимолий янги саноатлашган мамлакатлар еса анча яхши. Фақат Таиланд ва Жанубий Кореяда қарзга хизмат кўрсатишнинг експортга нисбати ошди.
Гарчи Осиё ҳукуматларининг аксарияти яхши кўринадиган молиявий сиёсатга ега бўлса-да, Халқаро Валюта Жамғармаси (ХВЖ), айниқса инқироздан қаттиқ зарар кўрган Жанубий Корея, Таиланд ва Индонезиянинг валюталарини барқарорлаштириш учун 40 миллиард долларлик дастурни бошлашга киришди. Бироқ, глобал иқтисодий инқирозни тўхтатиш ҳаракатлари Индонезиядаги ички вазиятни барқарорлаштиришга унчалик ёрдам бермади. 30 йиллик ҳокимиятдан кейин Индонезия президенти Сухарто 1998-йил 21-майда рупиянинг кескин девалвацияси натижасида нархларнинг кескин ошиши ортидан кенг тарқалган тартибсизликлар ортидан истеъфога чиқишга мажбур бўлди. Инқирознинг оқибатлари 1998 йилга қадар давом етди. 1998 йилда Филиппинда ўсиш деярли нолга тушди. Фақат Сингапур ва Тайван зарбадан нисбатан изоляция қилинганлигини исботлади, бироқ иккаласи ҳам Малайзия ва Индонезия ўртасидаги катталиги ва географик жойлашуви туфайли ўтишда жиддий зарбаларга дуч келди. Бироқ, 1999 йилга келиб, таҳлилчилар Осиё иқтисодлари тиклана бошлаганини кўришди. Инқироздан кейин минтақадаги иқтисодлар молиявий барқарорлик ва молиявий назоратни яхшилашга ҳаракат қилди.
1999 йилгача Осиё жами капитал оқимининг деярли ярмини ривожланаётган мамлакатларга жалб қилди. Aйниқса, Жануби-Шарқий Осиё мамлакатлари иқтисодиёти юқори фоиз ставкаларини юқори рентабелликка интилаётган хорижий инвесторлар учун жозибадор бўлиб қолди. Натижада минтақа иқтисодларига катта миқдордаги пул оқими келиб тушди ва активлар нархининг кескин ўсиши кузатилди. Шу билан бирга, Таиланд, Малайзия, Индонезия, Сингапур ва Жанубий Кореянинг минтақавий иқтисодлари 1980-йилларнинг охири ва 1990-йилларнинг бошларида ялпи ички маҳсулотнинг 8–12% гача ўсиш суръатларини бошдан кечирди. Бу ютуқ молия институтлари, жумладан, ХВФ ва Жаҳон банки томонидан кенг еътироф етилди ва “Осиё иқтисодий мўжизаси”нинг бир қисми сифатида танилди.
1990-йилларнинг ўрталарида Таиланд, Индонезия ва Жанубий Кореяда хусусий жорий ҳисобнинг катта тақчиллиги юзага келди ва қатъий белгиланган валюта курсларининг сақланиши ташқи қарз олишни рағбатлантирди ва ҳам молия, ҳам корпоратив секторларда валюта таваккалчилигининг ҳаддан ташқари таъсирига олиб келди.
1990-йилларнинг ўрталарида бир қатор ташқи зарбалар иқтисодий муҳитни ўзгартира бошлади. 1985 йилдаги Плаза келишуви туфайли Хитой ренминбиси ва япон ийенасининг қадрсизланиши, AҚСҲ долларининг кучли курсига олиб келган AҚШ фоиз ставкаларининг кўтарилиши ва яримўтказгичлар нархининг кескин пасайиши уларнинг ўсишига салбий таъсир кўрсатди. 1990-йиллар бошида AҚШ иқтисодиёти таназзулдан қутулганлиги сабабли, Aлан Греенспан бошчилигидаги AҚШ Федерал захира банки инфляцияни олдини олиш учун AҚШ фоиз ставкаларини оширишга киришди.
Бу Қўшма Штатларни юқори қисқа муддатли фоиз ставкалари орқали иссиқ пул оқимларини жалб қилган Жануби-Шарқий Осиёга нисбатан янада жозибадор сармоявий йўналишга айлантирди ва AҚШ доллари қийматини оширди. Валюталарини AҚСҲ долларига боғлаган Жануби-Шарқий Осиё давлатлари учун AҚШ долларининг ошиши ўз експортининг қимматлашишига ва жаҳон бозорларида рақобатбардошлигининг пасайишига олиб келди. Шу билан бирга, 1996 йил баҳорида Жануби-Шарқий Осиёнинг експорт ўсиши кескин пасайиб, уларнинг жорий ҳисобидаги ҳолати ёмонлашди.
Баъзи иқтисодчилар Хитойнинг ўсиб бораётган експортини AСЕAН давлатларининг експорт ўсишининг секинлашишига ҳисса қўшадиган омил сифатида илгари сурдилар, аммо бу иқтисодчилар инқирозларининг асосий сабаби кўчмас мулк билан боғлиқ ҳаддан ташқари спекуляция еканлигини таъкидламоқдалар. Хитой, айниқса, 1990-йилларда експортга йўналтирилган қатор ислоҳотларни амалга оширгандан сўнг, бошқа Осиё експортчилари билан самарали рақобатлаша бошлади. Бошқа иқтисодчилар Хитойнинг таъсирига қарши чиқишади ва 1990-йилларнинг бошида ҳам AСЕAН, ҳам Хитой бир вақтнинг ўзида тез експорт ўсишини бошдан кечирганини таъкидлайдилар.
Кўпгина иқтисодчиларнинг фикрича, Осиё инқирози бозор психологияси ёки технологияси туфайли емас, балки кредитор ва қарз олувчи муносабатларидаги рағбатларни бузган сиёсат туфайли юзага келган. Натижада мавжуд бўлган катта миқдордаги кредитлар юқори даражадаги иқтисодий муҳитни яратди ва активлар нархини барқарор бўлмаган даражага кўтарди. Охир-оқибат, ушбу активларнинг нархи пасайишни бошлади, бу еса жисмоний шахслар ва компанияларнинг қарз мажбуриятларини бажармасликка олиб келди.