Олтин стандарт ва глобал депрессиянинг тарқалиши.
Олтин стандарт Буюк депрессия асосий узатиш механизми бўлган. Ҳатто банкларнинг ишдан чиқишига ва пулнинг қисқаришига дуч келмаган мамлакатлар ҳам дефляция сиёсатига қўшилишга мажбур бўлдилар, чунки дефляция сиёсатини олиб борадиган мамлакатларда фоиз ставкаларининг юқорилиги фоиз ставкалари паст бўлган мамлакатларда олтиннинг чиқиб кетишига олиб келди.
Олтин стандартининг нарх-навонинг оқиши механизми асосида олтинни йўқотган, аммо шунга қарамай олтин стандартини сақлаб қолишни истаган мамлакатлар пул массасининг пасайишига ва ички нархлар даражасининг пасайишига ( дефляция ) йўл қўйиши керак эди. Смут-Холли тарифлари тўғрисидаги қонуни каби протекционистик сиёсат депрессияни ёмонлашишига ёрдам берганлиги тўғрисида ҳам келишув мавжуд.
Баъзи иқтисодий тадқиқотлар шуни кўрсатдики, таназзул олтин стандартининг қаттиқлигидан бутун дунёга тарқалиб кетганидек, тикланишни амалга ошириш учун энг кўп ёрдам берган олтин конвертациясини тўхтатиб қўйди (ёки олтин қийматида валютани қадрсизлантириш).
Мамлакатлар бўйлаб кирим(АҚШ долларда)
Кейинчалик олиб борилган таҳлилларга кўра, мамлакат олтин стандартни тарк этганлиги унинг иқтисодий тикланишини ишончли тарзда башорат қилган. Масалан, 1931 йилда олтин стандартни тарк этган Буюк Британия ва Скандинавия, олтинга анча вақт қолган Франция ва Бельгияга қараганда анча олдин тикланди.
Кумуш стандартига эга бўлган Хитой каби мамлакатлар деярли тушкунликдан деярли қочишди. Олтин стандартни ушбу мамлакатнинг депрессиясининг оғирлиги ва тикланиш вақтининг кучли башоратчиси сифатида тарк этиш ўртасидаги боғлиқлик ўнлаб мамлакатлар, шу жумладан ривожланаётган мамлакатлар учун изчил эканлиги кўрсатилган . Бу қисман тушкунлик тажрибаси ва давомийлиги бутун дунё бўйлаб минтақалар ва давлатлар ўртасида қандай фарқ қилганини қисман тушунтиради.
Иқтисодий тарихчиларнинг умумий фикри шундан иборатки, Буюк Депрессия Иккинчи Жаҳон уруши келиши билан тугади. Кўпгина иқтисодчиларнинг таъкидлашича, урушга давлат харажатлари Буюк Депрессиядан қутулишни келтириб чиқарди ёки ҳеч бўлмаганда тезлашди, аммо баъзилар бу ишдан чиқишда жуда катта рол ўйнамаган деб ҳисоблашади.
Иккинчи жаҳон урушига қадар олиб борилган қайта қуролланиш сиёсати 1937–39 йилларда Европа иқтисодиётини рағбатлантиришга ёрдам берди. 1937 йилга келиб Британиядаги ишсизлик 1,5 миллионга камайди. Сафарбарлик 1939 якунланди ишсизлик уруш авж қуйидаги инсон кучи.
1941 йилда Қўшма Штатлар урушга кирганида, ниҳоят Буюк Депрессиядан сўнгги оқибатларни йўқ қилди ва АҚШдаги ишсизлик даражасини 10% дан пастга туширди. АҚШда катта миқдордаги уруш харажатлари иқтисодий ўсиш суръатларини икки баравар оширди, ёки Депрессия таъсирини яширган ёки Депрессияни тугатган.
Ишбилармонлар кўпайиб бораётган давлат қарзлари ва оғир янги солиқларни эътиборсиз қолдириб, сахий ҳукумат шартномаларидан фойдаланиш учун кўпроқ маҳсулот ишлаб чиқариш учун ўз кучларини икки баравар оширдилар.
Do'stlaringiz bilan baham: |