Жаҳон иқтисодиётидаги энг оғир инкирозлар 1873-79-йиллардаги инқироз

Келиб чиқиш
Инқирозга олиб келган сабаблар маҳсулдорликнинг пасайиши, рубл ва чет ел валюталари ўртасидаги юқори қатъий айирбошлаш курси, жамоат тартибсизликларининг олдини олиш, ҳалокатли молиявий еҳтиёцизлик ва сурункали бюджет тақчиллиги еди. Чеченистондаги биринчи урушнинг иқтисодий харажатлари Россия иқтисодиётига жиддий зарар йетказди. 1995-йил бошида уруш Россияга кунига 30 миллион долларга яқин зарар келтириши тахмин қилинган еди. 1996-йилда ҳарбий ҳаракатлар тўхтатилгандан сўнг, Чеченистондаги уруш Россияга 5,5 миллиард долларга тушди, бу уларнинг ЯИМнинг 1,4% га яқин. 1997-йилнинг биринчи ярмида Россия иқтисодиёти яхшиланиш белгиларини кўрсатди. Бироқ, кўп ўтмай, муаммолар аста-секин кучая бошлади. Иккита ташқи зарба, 1997-йилда бошланган Осиё молиявий инқирози ва хом нефт ва рангли металларга бўлган талабнинг (шунингдек, нархининг) пасайиши Россия валюта захираларига жиддий таъсир кўрсатди. Сиёсий инқироз март ойида Россия президенти Борис Йелцин 1998-йил 23-мартда тўсатдан Бош вазир Виктор Черномирдинни ва унинг бутун кабинетини ишдан бўшатганидан сўнг авж олди. Йелцин ўша пайтда 35 ёшли енергетика вазири Сергей Кирийенкони бош вазир вазифасини бажарувчи етиб тайинлади.
1998-йил 29-майда Йелцин Борис Фёдоровни Давлат солиқ хизмати раҳбари етиб тайинлади.
1998-йил июн ойида Кирийенко валюта курсини ошириш ва капиталнинг қочишини тўхтатиш мақсадида ГКО (Давлатнинг қисқа муддатли мажбурияти) фоиз ставкаларини 150% гача оширди.
1998-йил 13-июлда 22,6 миллиард долларлик Халқаро валюта жамғармаси ва Жаҳон банкининг молиявий пакети ислоҳотларни қўллаб-қувватлаш ва Россия бозорини барқарорлаштириш учун ГКО қисқа муддатли векселларининг катта ҳажмини узоқ муддатли йевро облигацияларга алмаштириш орқали тасдиқланди. Россия ҳукумати рубл курсини тор доирада ушлаб туришга қарор қилди, гарчи кўплаб иқтисодчилар, шу жумладан Aндрей Илларионов ҳукуматни рублни қўллаб-қувватлашдан воз кечишга ундаган.
1998-йил 12-майда кўмирчилар иш ҳақи тўланмагани учун иш ташлашга чиқди ва Транс-Сибир темир йўлини тўсиб қўйди. 1998-йил 1-август ҳолатига кўра, рус ишчиларига қарийб 12,5 миллиард доллар қарз бор еди. 1998-йил 14-августда Россия рублининг AҚШ долларига нисбатан курси ҳали ҳам 6,29 ни ташкил етди. Қутқарувга қарамай, 1998-йил июл ойида Россиянинг қарзи бўйича ойлик фоиз тўловлари унинг ойлик солиқ йиғимларидан 40 фоизга юқори кўрсаткичга кўтарилди.
Бундан ташқари, 1998-йил 15-июлда чап қанот партиялари ҳукмронлик қилган Давлат Думаси ҳукуматнинг инқирозга қарши режасининг аксарият қисмини қабул қилишдан бош тортди, шунинг учун ҳукумат президент фармонларига таянишга мажбур бўлди. 29-июл куни Йелцин Валдайдаги таътилини тўхтатиб, Москвага учиб кетди, бу вазирлар маҳкамаси ўзгаришидан қўрқиб кетди, аммо у фақат Федерал хавфсизлик хизмати раҳбари Николай Ковалёвни Владимир Путин билан алмаштирди.
Россия Федерацияси Марказий банки ҳар қандай вақтда рублнинг долларга (ёки РУБ/УСД) курси маълум диапазонда қолишга қарор қилган. Aгар рубл ушбу диапазондан (ёки "банд" дан) ташқарида девалвация қилиш билан таҳдид қилса, Марказий банк рублни сотиб олиш учун хорижий захираларни сарфлаш орқали интервенсия қилади. Мисол учун, инқироздан олдинги йил давомида Марказий банк 5,3 дан 7,1 рубл / УСД оралиғида ушлаб туришни мақсад қилган, яъни бозор курси 7,1 рубл / доллардан ошиб кетиш хавфи туғилганда рублни сотиб олади. Худди шундай, агар бозор курси 5,3 дан пастга тушиш таҳдиди бўлса, у рублни сотади.
Россия ҳукуматининг изчил иқтисодий ислоҳотларни амалга оширишга қодир емаслиги инвесторлар ишончининг кескин пасайишига олиб келди ва Марказий банкнинг ишига ўхшатиш мумкин бўлган занжирли реакцияга олиб келди. Инвесторлар рубл ва Россия активларини (қимматли қоғозлар каби) сотиш орқали бозордан қочиб кетишди, бу ҳам рублга пасайиш босимини келтириб чиқарди. Бу Марказий банкни хорижий захираларини Россия валютасини ҳимоя қилиш учун сарфлашга мажбур қилди, бу еса ўз навбатида инвесторларнинг ишончини янада пасайтирди ва рубл курсини пасайтирди. Ҳисоб-китобларга кўра, 1997-йил 1-октябрдан 1998-йил 17-августгача Марказий банк сузувчи режимни сақлаб қолиш учун ўзининг AҚСҲ долларидаги заҳираларидан тахминан 27 миллиард доллар сарфлаган.
Кейинчалик маълум бўлишича, Жаҳон банки ва Халқаро валюта жамғармаси томонидан берилган халқаро кредитларнинг қарийб 5 миллиард доллари инқироз арафасида маблағлар Россияга келиши билан ўғирланган.