Жаҳон иқтисодиёти ва дипломатия университети

4. Сиёсатшуносликнинг қонуниятлари ва категориялари.
Сиёсатшунослик ҳуқуқшунослик, сиёсий тарих, социология фанлари билан жуда ҳам яқин. Бироқ сиёсатшунослик сиёсий фан сифатида ҳуқуқий фанлар учун методологик ёки услубий асос бўлиб хизмат қилади. Чунки сиё-сатшунослик фанининг илмий-назарий асослари, хулосалари хуқуқий фан-ларда акс этган масалаларнинг сиёсий моҳиятини очиб беришга хизмат қилади.
Сиёсатшуносликнинг сиёсий тарих фанидан фарқ қиладиган томони шундаки, сиёсий тарихда давлатлар, сиёсий системалар, ташкилотлар, ҳара-катларнинг вужудга келиш тарихи, уларнинг амалий фаолияти, ташкилий тузилиши, анжуманлари билан боғлиқ масалалари ўрганилса, сиёсатшунос-лик асосий эътиборни давлатлар, сиёсий партиялар, ҳаракатлар, ташкилот-ларнинг сиёсат субъектлари сифатидаги ролининг ошиб боришига ҳамда улар орқали жамиятдаги сиёсий ҳаёт, сиёсий жараёнлар ва рўй бериши мумкин бўлган сиёсий воқеаларнинг моҳияти ва унинг турли қирраларини илмий жиҳатдан очиб беришга қаратади.
Ўз навбатида, сиёсатшуносликнинг уни социологиядан ажратиб туради-ган энг мухим фарқи социология асосий эътиборини ижтимоий масалаларга қаратса, сиёсатшунослик кўпроқ сиёсатта оид муаммоларни ўрганади ва талқ-ин қилади. Демак, жамиятни бошқариш, идора қилиш ва уни барқарорлашти-ришга бевосита дахлдор бўлган давлат, халқаро сиёсий ташкилотлар, сиёсий партиялар, оммавий давлат ва ноҳукумат ташкилотлари, ўз-ўзини бошқариш жамоаларининг фаолияти ҳам сиёсатшуносликнинг предмети хисобланади.
Сиёсатшунослик фани бошқа сиёсий фанлар каби маълум бир қонуни-ятларни ўрганади. Улар, одатда, икки гуруҳга бўлиб ўрганилади.
Биринчи гуруҳга мансуб бўлган қонуниятлар у ё бу мамлакатнинг ички сиёсий ҳаётида амал қиладиган қонуниятлардан иборат. Масалан, ижтимоий ҳаётни демократлаштириш, ҳокимият тақсимоти механизмларидан самара-ли фойдаланиш, сиёсий партиялар ўртасидаги соғлом рақобатни такомил-лаштириш, сиёсий бошқариш тамойилларидан унумли фойдаланиш каби кўплаб қонуниятларни мисол келтириш мумкин.
14
Иккинчи гуруҳни халқаро сиёсий муносабатлар жабҳасида амал қилув-чи умумий қонуниятлар ташкил этади. Бундай қонуниятларда турли давлат-лар, турли халқаро ташкилотлар, ҳудудий уюшмалар билан сиёсий алоқада ва ҳамкорликни амалга ошириш, жаҳон халкларининг тинч-тотув яшаши учун олиб борилган саъй-ҳаракатлар, халқаро низо ва келишмовчиликларни бартараф этишда сиёсий воситалардан фойдаланиш, инсоният олдида тур-ган долзарб муаммоларни ҳал қилишда сиёсатнинг серқирра санъатидан фойдаланиш назарда тутилади.
Табиийки, сиёсатшунослик ҳам бошқа фанлар каби ўз категориялари-га ёки ўзига хос тушунчаларига эга. Улар жамиятда юз берадиган сиёсий воқеа-ҳодисаларни, сиёсий жараёнларни, сиёсий ҳаётни, сиёсий муноса-батларни, давлатларнинг ички, ташқи, халқаро жабҳадаги сиёсатини хил-ма-хил муаммоларини ифодалашга хизмат қилади. Сиёсат, сиёсий ҳокими-ят, жамият сиёсий системаси, давлат ва ноҳукумат ташкилотлари, сиёсий партиялар, сиёсий ташвиқот, сиёсий муносабатлар, сиёсий онг, сиёсий маданият, демократия, халқаро сиёсий муаммолар, халқаро муносабат-лар, сиёсатнинг субъекти, объекти, консерватизм, либерализм, легити-мизм ҳокимият органлари, сайловлар ва бошқа тушунчалар сиёсатшунос-ликни турли сиёсий фанлардан фарқлашга ҳамда бу фаннинг моҳиятини тушунишга хизмат қилади.
Сиёсатшунослик фанининг айрим категориялари давлат, давлат ҳоки-мияти, сиёсий партиялар, сиёсий ташкилотлар сингари тушунчалар фалса-фа, сиёсий иқтисод, сиёсий тарих, социология сингари фанлар учун ҳам муштарак ҳисобланади (3-жадвал).
3-жадвал