Жаҳон иқтисодиёти ва дипломатия университети

6-мавзу СИЁСИЙ ҲОКИМИЯТ
Режа:

1. 
   Ҳокимият тушунчаси ва унинг моҳияти.
   
2. 
   Сиёсий ҳокимиятнинг тузилиши ва кўринишлари. Сиёсий режимлар
   типологияси.
   
3. 
   Сиёсий ҳокимиятнинг лештимлига ва турлари.
   
4. 
   Фуқаролик жамияти ва ҳокимият.
   

1. Ҳокимият тушунчаси ва унинг моҳияти.
Сиёсатшуносликнинг асосий масаласи «ҳокимият» бўлиб, бу атама жуда кўп маъноларга эга. Табиатшунослар табиат устидан ҳукмронлик қилиш ҳақида, иқтисодчилар хўжалик ҳокимияти ҳақида, файласуфлар жамият объек-тив қонунларининг ҳукмронлиги ҳақида, ҳуқуқшунослар давлат ҳокимияти ҳақида, руҳшунослар инсоннинг ўз-ўзига ҳукмронлик қилиш, педагоглар эса ота-оналарнинг болалар устидан ҳукмронлиги ҳақида сўз юритадилар.
Ҳокимият сиёсатнинг ўзагини ташкил этади ва ана шу нуқтаи назардан ҳар доим кишиларнинг диққатини тортиб келган. Н. Макшвелли сиёсий ҳоки-миятнинг давлат ҳокимияти сифатидаги моҳияти ва табиатини асослаб берди. Унинг фикрига кўра, давлат сиёсатининг асосий мақсади ҳар қандай восита-лар билан ўз ҳокимиятини кучайтиришдан иборат. Ҳокимиятнинг қуроли ва ҳуқуқ асоси — «яхши қонунлар» ва «қудратли қўшин». Ҳокимият — одамлар-нинг эҳгиросларини жиловлашга ва уларда фуқаролик фазилатларини тарби-ялашга қодир бўлган куч. Н. Макиавелли давлат ҳокимияти у ёки бу синфнинг қўлида бўлиши керак эмас, балки давлатни ташкил этувчи барча унсурларни ўзида бирлаштириши лозим, деб ҳисоблаган. Н. Макиавелли танқидчилари "унинг ҳокимиятни саклашда барча воситалар яхши", деган тамойилини кес-кин тандқид қиладилар ва уни ҳокимиятнинг куч-қудрат ресурларига ҳаддан зиёд эътибор берганликда айблайдилар.
Немис файласуфи М. Вебернинг изоҳлашига кўра, ҳокимият одамлар-нинг одамлар устидан ички оқланган зўравонликка асосланган ҳукмронли-гидир. Ҳокимиятнинг асосий воситаси — зўравонлик. Сиёсат эса ҳокимиятда иштирок этишга интилишни англатади (12-жадвал).
М. Вебер биринчи бўлиб ҳокимиятнинг ўз хоҳиш-иродасини ўтказиш имконияти сифатидаги моҳиятини очиб берди. Фалсафий ёндашув нуқтаи назаридан, ҳокимият кимгадир амр-фармон бериш, ниманидир тасарруф этиш қобилияти, ҳуқуқи ёки имконияти, одамларнинг ҳуқуклар, обрў-эътибор, ирода, мажбурлаш сингари воситалар ёрдамида амалга ошириладиган фао-лияти ёки хулқ-атворидир.
90
12-жадвал

Ҳокимиятнинг асосий турлари Ҳокимиятни амалга ошириш юситалари
Ҳокимиятнинг намоён бўлиши ва уни так-шил этиш шакллари