|
Sotsiometrik matritsa
№
|
Sinaluvchilar ismi-sharifi
|
Abdullaeva
|
Vohidova
|
Daminova
|
Zokirova
|
Ikromov
|
Islomova
|
Valieva
|
Tanlashlar soni
|
1.
|
Abdullaeva
|
|
3
|
|
2
|
1
|
|
|
|
2.
|
Vohidova
|
1
|
|
2
|
|
|
3
|
|
|
3.
|
Daminova
|
|
1
|
|
3
|
2
|
|
|
|
4.
|
Zokirova
|
2
|
1
|
3
|
|
|
|
|
|
5.
|
Ikromov
|
|
|
1
|
|
3
|
|
2
|
|
6.
|
Islomova
|
3
|
|
2
|
|
|
1
|
|
|
7.
|
Valieva
|
|
|
2
|
|
1
|
3
|
|
|
|
Tanlashlar soni
|
3
|
3
|
5
|
2
|
4
|
3
|
1
|
|
Olingan natijalarga qarab, guruh a’zolarining qaysi biri eng ko‘p tanlanganligini bilish mumkin. Eng ko‘p tanlanish olgan – lider hisoblanadi.
Sotsiometrik tadqiqotdan olingan natijalar (matritsa va sotsiogramma shaklidagi ) sotsiometrik indekslar bilan to‘ldiriladi. Bu indekslar guruhni miqdor jihatidan xarakterlab beradi. SHulardan biri – guruhiy jipslik indeksi.
Gruppaviy jipslik indeksini quyidagi formula yordamida aniqlash mumkin:
S =
Bu erda o‘zaro tanlashlar yig‘indisi, summasi
- ushbu gruppada bo‘lishi mumkin bo‘lgan o‘zaro tanlashlarning maksimal soni
n – o‘rganilayotgan guruhdagi a’zolar soni
Masalan,
Demak, taraqqiyot psixologiyasi fanida turli yosh davrlarida psixik taraqqiyot xususiyatlarini o`rganish uchun, psixik jarayonlar rivojlanish darajasini aniqlash uchun turli metodlardan foydalanish mumkin.
Psixologik tadqiqotlar natijalarini matematik- statistik qayta ishlash metodlari
Tadqiqotdan olingan ma’lumotlarni (miqdoriy) tahlil qilish va tavsiflashga kirishishdan avval ularni umumlashtirish, bir tizimga solish va ixcham shaklga keltirish zarur. Buning uchun esa matematik statistika tushunchalarini albatta bilish va ular bilan ishlay olish talab qilinadi.
Odatda o‘lchov natijalarini aks ettiruvchi sonlar statistikada variantlar deb ataladi va bilan belgilanadi. Barcha o‘lchovlar, ya’ni o‘sib borish yoki kamayish tartibida joylashgan o‘lchovlar variatsion qatorni tashkil qiladi. Variatsion qator tarkibida takrorlanadigan o‘lchovlar soni chastota deyiladi.
Masalan, tadqiqotchi “Sening fikr va qarashlaring sinfdoshlaringniki bilan ko‘pincha mos keladimi? ” kabi anketa savoliga 36 o‘quvchidan javob olingan deylik. Bunda 5 xil javob ko‘zda tutilgan : “har doim”, “ko‘pincha”, “ba’zida”, “kamdan-kam”, “hech qachon”. Agar har 1 javob varianti uchun son belgisi berilsa (“har doim ” – 5, “ko‘pincha” – 4, “ba’zida” – 3, “kamdan-kam” – 2, “hech qachon” – 1)
Hamda sonlarning kamayib borish tartibi bo‘yicha bir qatorga joylashtirilsa, biz quydagicha variatsion qatorga ega bo‘lamiz:
555555444444444333333333333222222211
Olingan ma’lumotlarni qayta ishlash oson bo‘lishi uchun jadval shakliga keltiramiz:
Anketa savollariga o‘quvchilar bergan javoblaridan chastota bo‘yicha taqsimlanishi
1-jadval
№
|
Variantlar
|
CHastota
|
1.
2.
3.
4.
5.
|
Har doim
Ko‘pincha
Ba’zida
Kamdan-kam
Hech qachon
|
6
9
12
7
2
|
|
Jami
|
36
|
Chastota bo‘yicha jadvalda keltirilgan ma’lumotlarni grafik shakliga keltirish mumkin. Bunda grafik tuzish 2 yo‘l bilan amalga oshirilishi mumkin. Gorizontal chiziqqa variantlar, vertikal chiziqqa ular chastotasi joylashtirib, shtrix chiziq bilan birlashtirsak, chastotalar poligoni egri chizig‘iga ega bo‘lamiz.
1-rasm
Tadqiqotdan olingan ma’lumotlarni statistik qayta ishlash uchun o‘rtacha arifmetik qiymat, moda va medianani hisoblash zarur. O‘rtacha arifmetik qiymat olingan natijalar yig‘indisini topib, uni variatsion qator a’zolari soniga bo‘lish orqali hisoblab chiqiladi:
(1)
(2)
Bunda - o‘rtacha arifmetik qiymat
- variant ifodasi
N - variatsion qator a’zolari soni.
Agar variatsion qator orasidan ba’zi variantlar takrorlansa, (1) formula quyidagi ko‘rinishni oladi:
(3)
Endi quyidagi variatsion qatorning o‘rtacha arifmetigini (3) formula yordamida hisoblab ko‘ramiz :
114445577778
Agar o‘lchov tarkib shkalasida bajarilgan bo‘lsa, o‘rtacha arifmetik qiymatni topish mumkin emas. Bu holda mediana topiladi.
Mediana – bu variatsion qatorni teng 2 ga bo‘luvchi ifoda bo‘lib, uning yarmi chap, yarmi o‘ng tomonda joylashadi.
Mediananing o‘rni quyidagi formula bilan topiladi :
(masalan, )
Bunda N – qator a’zolari soni.
Agar olingan natija toq son bo‘lsa, masalan, 12, 9, (7), 6, 2-5ta, bunda mediana 7 soniga teng yoki 3 - o‘rin. Agar juft son bo‘lsa, masalan, 5, 7, 11, 12-4 ta, bunda mediana 2-va 3-ifodaning o‘rtasi, ya’ni 2.5 ga teng.
Nominal o‘lchov o‘tkazilganda moda topiladi. Moda – variatsion qatorda ko‘proq uchraydigan ifoda.
Masalan, 3,3,3,4,5,5,5,5,9,10 variatsion qatorda 5 soni moda hisoblanadi, chunki u boshqalariga qaraganda ko‘p (4marta) uchrayapti. Demak, moda-chastotasi maksimal bo‘lgan variant. Agar hamma ifoda bir xil chastotada uchrasa, unda ushbu variatsion qator modaga ega bo‘lmaydi. Variatsion qator bimodallik ham bo‘lishi mumkin. Masalan, 3,3,4,4,4,5,5,5,5,7,7.8,8,8,8,9 variatsion qatorda 5 va 8 moda bo‘lib hisoblanadi.
Guruh ichidagi variatsiyalar bahosini o‘lchash uchun variatsion qatorning boshqa xarakteristikalari – dispersiya va o‘rtacha kvadrat og‘ish (standart og‘ish) hisoblab chiqiladi.
Bularni hisoblash turli tanlab olingan tekshiruvchilarda olingan natijalarni o‘zaro bir-biri bilan taqqoslash imkonini beradi.
Dispersiyani topish uchun oldindan quyidagicha jadval tuzib olinadi:
2-jadval
Do'stlaringiz bilan baham: |
