Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

5-
§
. Tijorat banklari tomonidan revolver kreditlari berish tartibi va 
uning ahamiyati 
 
O‗zbekiston Respublikasi Markaziy banki boshqaruvining 653-
sonli qarori bilan tasdiqlangan nizomga asosan tijorat banklari 
tomonidan to‗qimachilik korxonalariga paxta tolasini sotib olish hamda 
ulgurji savdo korxonalariga aylanma mablag‗larini to‗ldirishga revolver 
kreditlari beriladi. 
Jahon amaliyotida revolver kredit qayta tiklanadigan kredit liniyasi 
hisoblanadi. Mamlakatimizda ham bu kredit liniyasi to‗qimachilik 
korxonalariga – paxta tolasini sotib olish uchun hamda ulgurji savdo 

---

442
va unga doir foizlarni qaytarish bank tomonidan belgilangan tartibda 
amalga oshiriladi. 
Kreditning qaytarilishining ta‘minoti sifatida banklar chet el 
valyutasi, xalqaro rezervlar toifasiga kiruvchi valyuta boyliklari va 
boshqa boyliklar, davlat qarz majburiyatlari (davlat qimmatli qog‗ozlari, 
hukumat kafolatlagan boshqa qarz vositalari kabi aktivlarini garovga 
qo‗yishi mumkin.
Lombard kreditining ta‘minoti sifatida garovga olingan davlat 
qimmatli qog‗ozlari quyidagi talablarga javob berishi lozim: 
a) Markaziy bankning lombard krediti berilayotganda Markaziy 
bank tomonidan garov sifatida qabul qilinadigan qimmatli qog‗ozlar 
davlat qimmatli qog‗ozlari ro‗yxatiga kiritilgan bo‗lishi; 
b) ularning hisobi depozitariyda ochilgan DEPO hisob varag‗ida 
yuritilishi; 
d) bankka unga egalik qilish huquqi yoki boshqa mulkiy huquqlar 
asosida 
tegishli 
va 
bankning 
boshqa 
majburiyatlari 
bilan 
bog‗lanmaganligi depozitariydan olingan DEPO hisob varag‗ining 
ahvoli to‗g‗risidagi ko‗chirma bilan tasdiqlanishi; 
e) qimmatli qog‗ozlar to‗lovini amalga oshirish muddati lombard 
kreditini qaytarish muddati yetib kelgandan so‗ng 10 kalendar kunidan 
kam bo‗lmasligi lozim. 
O‗zbekiston Respublikasi valyuta birjasining depozitariysida 
lombard kreditining ta‘minoti sifatida garovga qabul qilinadigan davlat 
qimmatli qog‗ozlarining depozitar hisobi yuritiladi. Bu jarayon bankning 
depozitariydagi DEPO hisob varag‗ining ―Garovga olingan‖ bo‗limida 
aks ettiriladi. 
Lombard kreditini auktsion asosida berishda Markaziy bank 
banklar arizalarini tahlil qilish asosida har bir auktsionga qo‗yiladigan 
kreditning eng yuqori hajmiga limit belgilaydi. Tijorat banklari lombard 
krediti bo‗yicha shartnoma belgilangan muddatlarda kreditni va 
hisoblangan foizlarni to‗lash bo‗yicha majburiyatlarni bajarmaganligi 
uchun bank Markaziy bankka Markaziy bank qayta moliyalash 
stavkasining 0,05 foizi miqdorida jarima to‗laydi.
Bank tomonidan lombard kreditidan foydalanganlik uchun foizlarni 
hisoblash kredit berilgan kundan boshlab kredit summasini qaytarish 
kunigacha shartnomada belgilangan miqdor va tartibda amalga 
oshiriladi. 
Bank tomonidan so‗ralgan lombard kreditining summasi (shu 
jumladan, kreditdan foydalanish muddati uchun hisoblangan foizlar 
439
Uchinchidan, overdraft oddiylik va tezkorlikka ega. Bank kreditining 
boshqa turlaridagidek, kredit paketi va uning uzoq tahlili, ta‘minot talab 
qilinmaydi. Overdraft kreditining o‗rtacha limiti mijozning oxirgi 3 oy 
davomida hisob varag‗iga kelgan tushumlarning 20-30 foizini, ba‘zi 
davlatlarda 40 foizini tashkil etadi. Kredit limitining miqdori har bir 
mijoz bo‗yicha alohida bankning kredit qo‗mitasi yig‗ilishida 
belgilanadi. 
Overdraft qimmat kreditlar qatoriga kiradi. Uning foiz stavkasi 
mijoz faoliyatining risk darajasi, kreditning muddati va mijozning pul 
oborotiga bog‗liq bo‗ladi. Masalan, ba‘zi banklar tomonidan overdraft 7 
kunga berilganda, foiz stavka yillik 20 % ni, agarda 1 oyga beriladigan 
bo‗lsa 25% ni tashkil etadi.
Xo‗jalikning asosiy faoliyatidan keladigan barcha mablag‗lar uning 
hisob varag‗iga yo‗naltiriladi Agarda mijoz faoliyati bo‗yicha kelib 
tushgan mablag‗ korxonaning qarzidan yuqori bo‗lsa kredit qoldig‗i 
hosil bo‗ladi Bu korxona o‗z mablag‗iga ega ekanligidan dalolat beradi, 
hisob varag‗ida debet qoldig‗i hosil bo‗lsa korxona bankdan overdraft 
kreditini olishi mumkin.
Overdraft kredit berish bo‗yicha shartnoma 12 oygacha tuzilishi 
mumkin. Kredit shartnomalarini doimiy bajarib moliyaviy jihatdan 
barqarorlikni saqlab qolgan xo‗jaliklar uchun bu hisob varag‗i oldingi 
yil limit miqdorida qayta tiklanishi mumkin Overdraft bo‗yicha har 
oyda pul mablag‗larining harakati kredit va debet qoldiqlari bo‗yicha 
hisoblanib tahlil qilib boriladi
Agar oy davomida mijozning moliyaviy ahvoli ijobiy hamda kredit 
qoldiq debet qoldiqdan ko‗proq bo‗lgan bo‗lsa kredit bo‗limi xodimi 
mijoz bu kreditdan yana foydalanishi mumkinligi to‗g‗risida xulosani 
qabul qiladi Qarz oluvchining moliyaviy ko‗rsatkichlari salbiy bo‗lsa
uning to‗lovga layoqatliligi yomonlashgan va yaxshilanishi ehtimolidan 
uzoq bo‗lgan hollarda, overdraft kreditini berishni to‗xtatish va ilgari 
berilgan kreditlarni qoidalarda ko‗zda tutilgan tartibda undirish 
masalasini ko‗rib chiqadi
Yevropa mamlakatlarida banklar korporativ mijozlar aylanma 
sarmoyasini 
moliyalashtirish
shuningdek
jismoniy 
shaxslarni 
vaqtinchalik kreditlash zarurati tug‗ilganda overdraftdan keng 
foydalaniladilar Overdraftning muhim afzalligi shundan iboratki bu 
kreditga qaraganda ancha oddiy engillikka ega bo‗lgan kreditlash 
usulidir

---

440
Odatda bu kredit faol bo‗lgan kompaniyalar uchun foydalidir
Overdraft an‘anaviy ssuda o‗rnini qoplamaydi Odatda overdraft 
kreditlashning ancha riskli turi hisoblanadi Banklar overdraftni qisqa 
muddatli kreditlarga qaraganda yuqoriroq foizlar bo‗yicha baholaydilar
Overdraft bitimi mijoz va bank o‗rtasida tuziladi. Bunda to‗lov 
vositasi sifatida cheklar ham to‗lov kartochkalari ham qabul qilinishi 
mumkin. 
Jahon amaliyotida overdraft kreditlar nafaqat yuridik shaxslarga, 
balki jismoniy shaxslarga ham beriladi. Masalan, jismoniy shaxsga 
ma‘lum bir ishni amalga oshirish uchun o‗z daromadlari yetarli 
bo‗lmagan holda, u unga overdraft limiti berish to‗g‗risida o‗ziga xizmat 
ko‗rsatadigan bankka ariza bilan murojaat qilishi mumkin. Overdraftlar 
portfelini tuzishda bank o‗ta ehtiyotkor bo‗lishi lozim Overdraftlarni 
yuritish o‗ta qat‘iy moliya menejmenti olib borishni taqozo etadi. Bank 
likvidliligi yuqori darajada ta‘minlangan bo‗lsa, u o‗zi manfaatdor 
bo‗lgan mijozlariga bu kreditni taklif etishdan qochmasligi darkor Bank 
ham o‗z tomonidan mijozning moliyaviy faoliyati uning tuzilgan 
shartnomalarga muvofiq o‗z majburiyatlarini, ishlab chiqarish hajmlarini 
qay 
darajada bajarayotgani olayotgan foydasi
o‗z aylanma 
mablag‗larining ko‗payish dinamikasi hamda aylanma mablag‗lar ahvoli 
tahlil qilib turilishi zarur. Shundagina, bu turdagi kreditning 
samaradorligini ta‘minlab, uning keng qo‗llanilishiga sharoit yaratiladi.