Jahon siyosiy-mafkuraviy ta’limotlar fanining ob’ekti, perdmeti, maqsad va vazifalari. Reja

Epikurizmda ijtimoiy shartnoma, adolat kontseptsiyasi.

Epikurchilar epikurizm vakillaridir. Epikurizm qadimgi Yunon va Rim falsafasidagi o’ziga xos oqim. U ayniqsa antik falsafa tarixida eng izchil maktablardan biri bo’lib, qadimgi Rimda kattagina nufuzga ega bo’lgan. Epikurizmning birinchi vakili Rimda mil.av. II asrda yashagan Kay Amafingiydir. Mil.av. I asrning I yarimida Epikurizm Italiyada ham keng tarqaladi.

Bu ta’limotning epikurizm deb nom olishi esa yunon faylasufi Epikur nomi bilan bog’liq. Epikur Afinada mil.av. 306 yilda maktab ochadi. Maktab keyinchalik “Epikur bog’i” nomi bilan mashhur bo’ldi.
Epikurchilar vakillari qatoriga Siron, Filodem, Apollodor, Mark Pompiliy Andronnik, Kay Katiy hamda Lukretsiy Kar, Tsezarning taniqli tanqidchisi Kay Krassiy Krass, K. Memiy Gejell, R. Velliylarni kiritishimiz mumkin.
Epikur maktabi imperator Domitsion taonidan yopib qo’yiladi. Keyinchalik Mark Avreliy tamonidan qayta tiklanadi va milodning IV asrigacha yashadi. XVIIasrda Epikur an’anasi Frantsiyada Pьer Rassendi tamonidan yana qayta tiklanadi.
ligi uchun inson o’z sayьi-harakatlarini chamalashi shart. Bu dunyoda ortiqcha azob-uqubat chekmaslik uchun ehtiyotkorona yashash kerak. Hayotning lazzati tinch, osoyishta yashash va adabiyot bilan shug’ullanib, har bir inson o’zining nafis his-tuyg’ularini tarbiyalab borish kerak.
Epikurchilar inson uchun ma’lum ma’noda tashvish keltiradigan va jasorat, jonbozlik talab etadigan siyosiy fa’oliyatga salbiy yondoshadilar. Davlat va jamiyat qachon qimmatga ega bo’ladi, qachonki u odamni lazzatlanib yashashni ta’minlasa va har qanday g’am-tashvishning oldini olsa.
Maktabning ko’zga ko’ringan vakili Epikurning ijtimoiy qarashlari asosan uning “ijtimoiy bitim” nazariyasiga asoslangan. Uning fikricha, davlat kishilarning kelishuvi orqali tuzilishi lozim. Uning fikricha, insonlar o’rtasidagi munosabat bir-biriga zarar etkazmaydigan va foydali, tadbirli bo’lib, umumiy kelishuv g’oyasiga asoslanishi kerak.
Epikur ta’limotidagi huzur-halovat, lazzat tushunchasi insonning axloqiga, xulqiga, tabiatiga zid keladigan axloqsizlikni kayfu safoni targ’ib etmaydi, balki oqilona, aqliy, insoniy turmushni anglatadi. “Axloqli, aqlli va adolatli bo’lmay ko’ngildagidek yashash mumkin emas. Va aksincha, ko’ngildagidek yashamay turib, aqlli, axloqli va adolatli hayot kechirib bo’lmaydi”.
Epikur jamiyatda odamlar o’rtasida osoyishtalikning sababi bu-qonunlarning mavjudligida, ya’ni “hatto eng bo’lmag’ur qonun ham insonlar uchun zarurdir. Aks holda odamlar bir-birini g’ajib tashlaydi” deydi faylasuf.
Epikurning falsafiy, ijtimoiy-siyosiy qarashlari keyinchalik boshqa faylasuflar ijodiga ham o’z ta’sirini o’tkazgan. Epikur ta’limotini ulug’lab ijod qilgan Rim shoiri, faylasufi va ma’rifatparvari Lukretsey Kar.
U Epikurning g’oyalariga suyangan holda o’zining ijtimoiy-siyosiy ta’limotini yaratdi. Uning fikricha, davlat odamlarning iqtisodiy ehtiyojlar tufayli vujudga kelgan birligidir. Bu birlik kishilar o’rtasida yagona til, yagona huquqning shakllanishini olib keldi. Davlatni tayinlanadigan podsho boshqargandan ko’ra, xalq tamonidan saylab qo’yiladigan hokim boshqarishi kerak. Lukretsiy Rim jamiyatidagi boylikka mukkasidan ketgan shuhratparast kishilarga nafrat bilan qaraydi.
U quldorlik demokratiyasining mafkurachisi bo’lganligi sababli rimlik quldorlarni maishiy buzuqilikda ayblaydi. Kishilarni ijtimoiy-foydali mehnatdan mahrum etadigan qirg’inbarot urushlarni qoralaydi. Davlatlar o’rtasida har qanday nizo, kelishmovchiliklarni tinch yo’l, muzokara orqali hal etish tarafdori. Shuningdek, Lukretsiy Kar dinni jamiyatda hukmronlik mavqeini qoralaydi, chunki Rimning bu davrida din reaktsion quldorlar aristokratiyasining g’oyaviy madadkori vazifasini bajarar edi.¹
Lukretsey Kar insonning bu hayotdan maqsadi-baxtli yashashdir, degan epikurning fikrini qullab-quvvatlab, baxtga sabr-toqat, vazminlik, osoyishtalik orqali erishiladi, degan g’oyani ilgari suradi. U o’z ustozi Epikur singari jamiyatda inqilobiy o’zgarishlarni, qirg’inbarot ishlarni rad etadi.
Lukretsey Karning falsafiy qarashlari keyinchalik buyuk allomalar dunyoqarashiga o’z ta’sirini ko’rsatdi. Etuk olim Lomonьsov, faylasuf P. Geseendi izlanishlariga g’oyaviy ko’mak berdi.