Jahon siyosiy-mafkuraviy ta’limotlar fanining ob’ekti, perdmeti, maqsad va vazifalari. Reja

4.4. Stoitsizm. Polibey taьlimoti. Stoitsizmning Rim siyosiy mafkuralari rivojiga taьsiri.


Stoitsizm. Ellinizm davrida Rimda ham keng tarqalgan. Bu falsafiy oqimga kritiylik Zenon asos solgan. Bu oqimning stoiklar deb atalishi, Stoya Petsele zali nomli bilan bog’liq bo’lib, Zenon bu erda birinchi marta mustaqil notiq sifatida chiqish qilgan. Stoiklar ham Suqrot singari og’zaki ijod – bahsga katta ahamiyat berishgan. Stoitsizm uzoq tarixiga ega bo’lib, u uch davrga bo’linadi: 1) Ilk stoitsizm, mil.av. IV-II asrlarni o’z ichiga oladi. 2) Stoitszm gullagan davri, mil.av.II-I asrlarga to’g’ri keladi. 3) Yangi stoitsizm, milodiy I-III asrlarda qadimgi Rimda rivojlangan.


_{1.G’arb falsafasi. T. “Sharq “ 2004 y. 185 – bet.}
Stoiklarning safiga Zenonning shogirdi Kleanf, Kleanfning shogirdi Xrisipp, bobillik Diagen, Tsetseronning ustozi Panetiya va zamondoshi Posidoniy, rimlik Seneka, Epiktet, Antonin, Arrian, Mark Avreliy, Tsetseron va boshqalarni kiritish mumkin. Bizgacha Stoiklardan Seneka, Mark Avreliy va Epiktetlarning asarlaridan ayrim parchalar etib kelgan.
Stoiklarning qarashlari asosan falsafiy masalalarga bag’ishlangan. Biz ularning falsafiy qarashlaridan jamiyat, davlat taraqqiyoti bilan bog’liq ijtimoiy-siyosiy g’oyalarni ko’rib chiqishga intildik. Ularning fikricha, dunyoni taqdir boshqaradi. Taqdir ilohiy xususiyat kasb etuvchi “tabiiy qonun” sifatida namoyon bo’ladi. Tabiat qonunlariga suyangan Zenon va Xrisipp, keyinchalik ularning yunonistonlik va rimlik izdoshlari davlat haqida asarlarida kosmopolitik qarashlariga binoan barcha odamlar o’z tabiatlari va umuman olam qonunlariga ko’ra yaxlit bir dunyo davlati-kosmopolik fuqarolar degan g’oyani ko’tarib chiqishdi. Ushbu g’oyaga ko’ra, odamlar alohida davlat fuqarolari bo’lmay, butun olam fuqarolaridir.¹
Stoiklar tabiat qonunlaridan kelib chiqqan holda, polislardagi davlatchilik shakllarini, u erdagi qonunlarni inkor etadilar. Hatto oila qurish, sud tizimi, ibodatxonalar, maktab, savdo, pul masalalari bilan bog’liq ijtimoiy hayot va siyosiy institutlarni ham inkor etadilar. Stoiklarning fikricha, jamiyat tabiiy holda vujudga kelishi kerak. Stoitsizm kiniklar va ellinlar stoitsizmini tashkil etadi.