J. X. Ataniyazov, E. D. Alimardonov xalqaro moliya munosabatlari

6.4. O ‘zbekistonda valuta operatsiyalarini amalga
oshirish tartibi
Respublikada « 0 ‘zbekiston R espublikasining M arkaziy banki 
to ‘g‘risida»gi (2 1.12.1995-y.), «Valutani tartibga solish to ‘g‘risida»gi 
(11.12.2003-y.), 
«B anklar 
va 
b an k
faoliyati 
to ‘g‘risida»gi 
(25.04.1996-y.) 0 ‘zbekiston R espublikasining Q onunlari, Prezi- 
dent Farm onlari va Vazirlar M ah kam asin in g qarorlari, M arkaziy 
bank nin g valuta operatsiyalarini am alga oshirish uchun huquqiy 
asos b o lib xizm at qiladi.
Xususan, 0 ‘zbekiston R espublikasining «Valutani tartibga so ­
lish to ‘g‘risida»gi O onunida m am lak atim izd a am alga oshiriladi- 
gan valuta operatsiyalarini am alga oshirish sohasidagi m unosa- 
batlarni tartibga solishning asosiy m e’zonlari belgilab berilgan.
M am lakatim izda valuta operatsiyalariga quyidagilar kiradi:
1. Valuta boyliklariga bo‘lgan m ulk huquqining va boshqa 
huquqlarning o ‘zga shaxsga o ‘tishi h am da valuta boyliklarini 
to ‘lov vositasi sifatida ishlatish bilan bog‘liq operatsiyalar;
2. Valuta boyliklarini 0 ‘zbekiston Respublikasiga olib kirish 
va jo ‘natish, shuningdek 0 ‘zbekiston Respublikasidan olib chi- 
qish va jo ‘natish;
3. X alqaro pul jo ‘n atm alarin i am alga oshirish;
19 
F lem in g, M arcus (1962). D o m estic F in an cial P o licies under F ixed and u n ­
der F loatin g E xchange rates, IM F S ta ff Papers, N ovem ber. M u n d efl, Robert
(1962). T he A ppropriate U se o f M on etary and F iscal P o licy for Internal and
E xternal Stability, IM F S ta ff Papers, M arch.
156

---

4. 
R ezidentlar va no rezidentlar o ‘rtasid a m illiy valutadagi 
operatsiyalar.
V aluta operatsiyalari joriy xalqaro operatsiyalarga ham da kapi­
tal h arak a ti b ilan bog‘liq valuta operatsiyalariga b o lin a d i.
0 ‘zbekiston Respublikasi h u dudida so f q u y m a oltin m uom a- 
lasi ta rtib i qonun hujjatlari bilan belgilanadi.
Joriy xalqaro operatsiyalarga quyidagilar kiradi:
1. Tashqi savdo, boshqa joriy faoliyat olib b orilishi, shu ju m - 
lad an x izm atlar ko‘rsatilishi m unosabati bilan, shuningdek odat- 
dagi qisqa m uddatli b an k va kredit m ex an izm lari ishlashi m u n o ­
sabati b ilan to ‘lanishi zaru r barcha to'lovlar;
2. F o izlar va boshqa d aro m a d lar ko‘rin ish id a, shu ju m la d a n
b a n k o m o n atlari, kreditlar h am d a lizing b o ‘yicha olinadigan 
foizlar va boshqa daro m ad lar shaklida, sh un in gd ek boshqa in - 
vestitsiyalardan olinadigan so f d aro m ad sh ak lid a to ‘lanishi zaru r 
to ‘lovlar;
3. K re d itla rn i, q arzlarn i uzish u c h u n yoki to ‘g‘rid an to ‘g‘ri 
in v estitsiy a lar am ortizatsiyasi u ch u n m aq b u l su m m a la rn i to ‘- 
lash;
4. Savdo bilan bog‘liq b o ‘lm agan pul jo 'n a tm a la rin in g m aqbul 
su m m alari.
Savdo b ilan bog‘liq b o ‘lm agan pul jo 'n a tm a la rig a quyidagilar 
kiradi:
1. Ish haqi, stipendiyalar, pensiyalar, alim en tlar to ‘Iash;
2. X o d im larn i 0 ‘zbekiston R espublikasidan tashqariga xiz- 
m at safariga yuborish bilan bog‘liq x arajatlarn i to ‘lash;
3. Ta’lim va davolanish uchu n h aq to ‘lash;
4. 0 ‘zbekiston R espublikasining xorijiy davlatlardagi diplo- 
m atiya va boshqa vakolatxonalari, sh u n in g d ek 0 ‘zbekiston R es­
p u b lik asin in g davlatlararo yoki h u k u m a tla ra ro tash k ilo tlar h u - 
zu rid ag i d oim iy vakolatxonalari ta ’m in o ti uch u n haq to ‘lash;
5. N o taria l va tergov h arak atlari b ilan b o g ‘liq to ‘lovlar, shu­
n in g d e k bunday h arak atlarn i am alga o sh irish va ish larni sudlarda 
ko‘rish m unosabati bilan davlat boji to ‘lash;
157

---

6. S udning, arbitrajning, shuningdek tergov va boshqa huq uq ni 
m uhofaza qiluvchi organlarning qarorlari asosida pul m ablag‘lari 
lo‘lash;
7. X alqaro kongresslar, sim pozium lar, konferensiyalarda, sp ort 
va m adaniy tadbirlarda, shuningdek boshqa xalqaro uchrashuvlar, 
ko‘rgazm alar va y arm arkalarda ishtirok etganlik uchun to ‘lovlar, 
investitsiya bilan b o g liq va m oddiy xarajatlar bu nd an m ustasno;
8. D afn qilish bilan bog‘liq to ‘lovlar;
9. M ualliflik haqini to ‘lash, patent bojlarini to ‘lash va intellek- 
tual m ulk sohasidagi litsenziya sh artn o m alarin in g m ajburiyatlari 
bo'yicha haq to ‘lash;
10. X alqaro notijorat tashkilotlariga badallar;
11. 0 ‘zbekiston Respublikasi markaziy banki to m o n id an bel- 
gilanadigan boshqa operatsiyalar.
M am lak atim izda joriy xalqaro operatsiyalar va chet el valuta- 
sini ular bilan bog‘liq holda sotib olish yoki sotish cheklovlarsiz 
am alga oshiriladi.
Kapital harakati bilan bog‘liq Valuta operatsiyalariga jo riy
xalqaro operatsiyalar hisoblanm aydigan barcha operatsiyalar, shu 
jum ladan:
1. Investitsiya faoliyatini am alga oshirish;
2. K reditlar olish va berish, lizing operatsiyalarini am alga 
oshirish;
3. Ko‘chm as m ulkni sotib olish va sotish;
4. Xorijiy davlatlardan m ablag‘larni hisobvaraqlar va o m on at- 
larga jalb etish ham da xorijiy davlatlarda m ablag‘larni h iso b ­
varaqlar va om onatlarga joylashtirish kiradi.
0 ‘zbekiston Respublikasiga to‘g‘ridan to ‘g‘ri xorijiy investitsi- 
yalarni jalb etish va ularni repatriatsiya qilish, shuningdek to‘g‘ridan 
to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni amalga oshirish munosabati bilan 
olingan huquqlardan foydalanish cheklovlarsiz amalga oshiriladi.
Valuta operatsiyalarini am alga oshirishga doir cheklovlar 
jinoiy faoliyatdan olingan d arom ad larni legallashtirishga h am d a 
terro rizm n i m oliyalashtirishga qarshi kurashish m aqsadida belgi-
158

---

lan ish i m um k in . 0 ‘zbekiston R espublikasi M arkaziy b an k i iqti- 
sodiy xavfsizlikka ta h d id yuzaga kelganda valuta operatsiyalarini 
am alga o sh irish n i vaq tinch a to ‘xtatib qo‘yishga yoki ularga doir 
cheklovlar joriy etishga haqli.
M illiy valu taning chet el valutasiga n isb atan kursi. 0 ‘zbekiston 
Respublikasi h ud u d id a chet el valutasini sotib olish va sotish 
b o ‘yicha operatsiyalar m illiy v alu tan in g chet el valutasiga n isb atan
chet el valutasiga b o ‘lgan talab h am d a ta k lifn in g joriy nisbati aso- 
sida shakllanadigan alm ashuv kursi b o ‘yicha am alga oshiriladi.
0 ‘zbekiston R espublikasi M arkaziy b an k i valuta operatsiyalari 
b o ‘yicha buxgalteriya hisobi, statistik a hisoboti ham da boshqa 
hisobot m aqsadlari uch u n , shu ningdek 0 ‘zbekiston Respublikasi 
hududida bojxona va boshqa m ajburiy to ‘lovlarni hisoblash uchun 
m illiy valutaning chet el valutasiga nisb atan kursini m u ntazam
ravishda belgilab boradi.
0 ‘zbekiston R espublikasining « 0 ‘zbekiston R espublikasining 
M arkaziy banki» to ‘g‘risidagi q o n u n id a u nin g valutani tartibga 
solish va xalqaro rezervlarni b o sh q arish in in g asosiy tartibi belgi­
lab berilgan.
Vakolatli b an k lar tom o n id an naqd chet el valutasi va m illiy 
valutani olib kirish h am d a olib chiqish 0 ‘zbekiston Respublikasi 
M arkaziy b an k in in g ruxsatnom asi b o ‘lgan taqd irda am alga o sh i­
riladi.
0 ‘zbekiston R espublikasi M arkaziy b an k i, M oliya vazirligi, 
D avlat soliq qo‘m itasi va D avlat bojxona qo‘m itasi 0 ‘zbekiston 
R espublikasida valutani nazorat qiluvchi organlardir.
0 ‘zbekiston R espublikasi P rezid e n tin in g 2013-yil 30-yanvarda 
PQ -1914-sonli «Jism oniy shaxslarga xorijiy valutani sotish ta r- 
tib in i yanada liberallashtirish ch o ra-tad b irlari to ‘g‘risida»gi Q a- 
rori qabul qilinib, m a zk u r qaror talablari asosida 0 ‘zbekiston 
R espublikasi M arkaziy b ank i va tijorat b an k larin in g 2013-yil 
1-fevraldan boshlab 0 ‘zbekiston R espublikasining rezidentlari — 
jism oniy shaxslarga vakolatli b a n k la r to m o n id a n xorijiy valutani 
xalqaro to ‘lov k arta larid a n foydalangan h olda naqdsiz shaklda so-
159

---

tish m exanizm i joriy etildi. B unda 0 ‘zbekiston R espublikasining 
rezidentlari jism oniy shaxslarga naqdsiz xorijiy valutani sotish va- 
kolatli bank lar va ularn in g filiallarida quyidagi ta rtib d a am alga 
oshirililish belgilab qo‘yilgan:
1. 0 ‘zbekiston R espublikasining rezidenti — jism o n iy shaxs 
vakolatli b a n k d a o 'rn atilg an ta rtib d a xalqaro to ‘lov k a rta sin i 
ochadi;
2. 0 ‘zbekiston R espublikasining rezidenti — jism oniy shaxs 
xorijiy valutani sotib olish uchun vakolatli b an k k a shaxsni tas- 
diqlovchi hujjat (pasport, yashash guvohnom asi yoki harbiy xiz- 
m atchilar uchun harbiy bilet)ni, shuningdek valuta ayirboshlash 
operatsiyasini am alga oshirish uchun depozit hisobida m illiy 
valutadagi z aru r pul m ab lag lari mavjud b o ‘lgan shaxsiy plastik 
bank k artasini taqdim etadi;
3. Vakolatli bank shaxsiy plastik bank kartasida m illiy valu­
tadagi pul m ablag‘lari yetarli ekanligini tekshiradi, xorijiy valu­
tani operatsiya am alga oshirilgan kuni belgilangan ayirboshlash 
kursi b o ‘yicha xalqaro to ‘lov kartasiga o ‘tkazadi h am da jism oniy 
shaxsga xorijiy valutani sotib olganligini tasdiqlovchi belgilangan 
shakldagi m a ’lu m otno m ani beradi;
4. 0 ‘zbekiston 
R espublikasining rezidentlari — jism oniy 
shaxslardan va norezidentlardan xorijiy valutani sotib olish va­
kolatli b an k lar to m o n id an , qoida tariqasida, vakolatli b an k lar va 
ularning filiallari binolarida, aeroportlarda, tem iry o ‘l vokzallari- 
da, m ehm onxonalarda, ichki ishlar organlarining kirish, chiq- 
ish va fuqarolikni belgilash boshqarm alari (bo‘lim lari)da, sh u ­
ningdek bojxona postlarida joylashgan ayirboshlash shoxobchalari 
orqali cheklan m agan m iqdorda am alga oshiriladi.
Respublika valuta birjasi. 1992-yil 12-may kuni 0 ‘zbekiston 
Respublikasi M arkaziy banki h u zu rid a « 0 ‘zbekiston R espub- 
likasi valuta birjasi» ( 0 ‘zRVB) yopiq aksiyadorlik jam iyati tashkil 
etildi. M arkaziy bank bilan bir qatorda 0 ‘zbekiston Respublikasi 
tashqi iqtisodiy faoliyat M illiy banki, « 0 ‘zsanoatqurilishbank» 
va boshqa b a n k tuzilm alari valuta birjasining ta ’sischilari b o ‘ldi.
160

---

R espublika Valuta birjasida dastlabki Valuta savdolari 1992-yilning 
22-iyulida o ‘tkazilgan edi. So‘ngra u lar h ar h afta d a o ‘tkaziladigan 
b o ‘ldi. K eyinchalik Valuta bozorining rivojlanishi va operatsiya- 
lar hajm ining kengayishi Valuta savdolarini h a r k u n i o ‘tkazishga 
im kon berdi.
0 ‘zRVB faoliyatining asosiy yo‘nalishlari xorijiy valutani sotib 
olish va sotish bo ‘yicha b an k lararo savdolarni tashkil etish va 
o ‘tkazish, xorijiy valutaga nisbatan talab va ta k lif m utanosibligini 
ta ’m in lash d a m illiy Valuta kursi iichun qayd etilgan savdolarni 
belgilash, davlat qim m atli qog‘ozlari bilan savdolarni tashkil etish 
va o ‘tkazish, davlat qim m atli qog‘ozlari bo‘yicha d epozitar faoli- 
yatni am alga oshirish, hosila moliyaviy vositalar bilan birja sav­
dolari o ‘tkazish hisoblanadi.