J. X. Ataniyazov, E. D. Alimardonov xalqaro moliya munosabatlari

atari
hisoblangan 
real
va 
n o m in a l sam a rali valuta
kursla- 
rini o ‘zining ommaviy va iliniy nashrlarida e ’lon qilib boradi.
V alutalarning xarid qobiliyati pariteti (purchasing-pow er parity 
(PPP))asosida hisoblangan valuta kursi — turli m am lakatlardagi 
sifati, m iqdori va boshqa xususiyatlari bir xil b o ‘lgan m ahsulot- 
lar va xizm atlarning milliy valutada ifodalangan qiym atni o ‘zaro 
tenglashtirish orqali aniqlanadigan valuta kursidir.
M asalan, 0 ‘zbekislonda 1 kg oliy sortli bug^doy u n in in g narxi 
2200 solm b o ls a , xuddiy shunday sifatli va sortli bug‘doy u n in in g
narxi A QSH da 1 dollar bo‘lsa, u n d a valutalarning xarid qobiliyati 
bo‘yicha kursi 1 U SD —2200 UZS b o ‘ladi. V alutalarning xarid 
qobiliyati pariteti va bozor kurslari o ‘zaro bir-biridan farq qilishi 
m um kin.
V alutalarning xarid qobiliyati bo‘yicha kurslar o d atda, iste’mol 
savati tovarlari narxlari bo‘yicha hisoblanadi, ya’ni:
p
P P P = - f
PB
Bu yerda, PA — A m am lakat iste’mol savatidagi tovarlar va 
x iz m atlarn in g jam i bahosi; PB — V m am lakat iste’mol savatidagi 
tovarlar xizm atlarn in g bahosi.
V alutalarning xarid qobiliyati pariteti valuta kurslari bilan 
bog‘liq o ‘zgarishlarini o ‘zida to ‘liq aks ettira olmaydi. B uning 
asosiy sabablarini quyidagi holatlar bilan izohlash m um kin:
138

---

1. H a r ikki m am lak at iste’m ol savatidagi o ‘xshash tovarlarni 
b ir xil deb hisoblanishi (u larn i yetishtirish, yaratish yoki tayyor- 
lash tehnologiyalari va sharoitlari tu rlich a b o ‘lishi, natijada sifati 
va narxi h am farq qilishi m um kin);
2. M am lakatlar iste’mol savatidagi tovarlar va xizm atlar tur- 
lari sonining h ar xilligi (bir m am lakatda 100 xil tovar va xizm atlar 
iste’mol savatiga kirsa, solishtiriladigan boshqa m am lakatda 500 xil 
va h.k.)
V alutalarning xarid qobiliyati (yoki tovar) pariteti bilan birga 
m a m lak a tla rin g valuta m u n osabatlari taraqqiyotida valutalarning 
o ltin va valuta paritetlari h a m am ald a b o ‘lgan. V alutalarning ol- 
tin -v alu ta paritetlari ja h o n valuta tizim id ag i fiksirlangan (qat’iy) 
belgilangan k u rslar rejim i paytida davlatlarning m uom aladagi 
m illiy valutasini u n in g oltin-valuta zaxirasiga nisbati orqali to - 
p ilg an nisbatga aytilgan. M asalan, oltin tanga stan d arti (Pari), 
1876—1913-yillar) davrida 1 unsiya oltin A Q SH da $20,67, Buyuk 
B ritaniyada £4,2474 ga tenglashtirilgan. Bu shakldagi valutalar­
n in g oltin tarkibi valu talarn in g oltin pariteti deb nom olgan. 
S huningdek, v alutalarn in g oltin tarkibi, yoki oltin pariteti orqali 
valuta kurslari ham aniqlangan. X ususan, ($20,67/ 1 unsiya oltin) 
/ (£4,2474 / 1 unsiya oltin) = $4,8665/£
Valuta kursiga ta ’sir etuvchi om illar. Valuta kursiga ta ’sir etuv- 
chi fu n d am en tal o m illa rn in g 4 tu rin i alohida ajratib ko'rsatish 
m u m k in . X ususan:
1. 
Iqtisodiy om illar. Iqtisodiy o m illarn in g asosiylari sifati- 
d a m am lak a tn in g iqtisodiy rivojlanishi to ‘g ‘risidagi m a’lum otlar 
(Y IM , S anoatning o ‘sishi, ishsizlik va ah olin ing m ehnat bilan 
bandligi, inflyatsiya, foiz stavkalar va h.k.)ning o ‘zgarishi (5.1-jad- 
valga qarang), m am lak atlar m arkaziy banklari boshliqlarining 
chiqishlari va yig‘ilishidagi qarorlar, valuta interventsiyasi, moliya 
b o zo rin in g valutadan tashqari boshqa bozorlaridagi o‘zgarishlarni 
qayd etib o ‘tish m um kin.
139

---

■XS
. Q
<3
Jf)
" л
-4-J
Л
OX)
* c
-a
03