J. S. Salimov, N. B. Pirmatov

265

24.2-rasm. Qo'zg'atish chulg'ami magnitoqimi 0 va stator chulg ‘ami nalijaviy magnit oqimi 0_nai laming sinxron mashina salt ishlashida (a), generator (b) va motor (d) rejimlarida o ‘zaro ta 'siri natijasida burchak q ning hosil bo ‘lishi hamda motor va generator rejimlari uchun burchak xarakteristikalari.
P = (mUE_o/x_d)-sin(-0) + (mU²/2)(l/x_q-l/x_d)sin(-20) =
= P'+ P". (24.3)
Noayon qutbli sinxron motorda x_d = x_q bo'lgani sababli P' tashkil etuvchisi bo'lmaydi, ya’ni:
P = (mUE₀/x_d) sin0. (24.4)
Agar (24.3) ni co, = 27m,/60 ga boMsak, u holda elektromagnit momentning formulasiga ega boMamiz. Ayon qutbli sinxron motor uchun: M = [m-U-E₀/(ayXj)] • sin(—0) + [m U²/(2(o,) ■ (1/x -
- l/x_d)] • sin(—20) = M'+M'. (24.5)
Noayon qutbli sinxron motor uchun:
M=[m U E₀ /(w x_d)] sin(-0). (24.6)

2. 
   (/-rasmda U, = const, f, =const va I ._z = const boMganda M=/(0) bogMiqlik, ya’ni ayon qutbli sinxron mashina elektromagnit
   

24.3-rasm. Sinxron motoming U- simon xarakteristikalari (bunda: I, va I _ii0_ tegishlicha aktiv quvvatP=0 va EYK E_xm = U' bo'lgandagi salt ishlash isrojlarini qoplash uchun zarur bojgan salt ishlash tokining aktiv tashkil etuvchisi va qo‘zg‘atish tokining qiymati.
momentining burchak xarakteristikasi ko‘rsatilgan. Bunda motor rejimida yuklanish burchagi 0 ning ishorasi manfiy bo'ladi, chunki musbat ishora generator rejimi uchun qabul qilingan.
Sinxron motorda elektromagnit moment stator magnit maydoni yo‘nalishiga mos bo‘lsa (24.2,6-rasm), sinxron generatorda esa u momentning yo‘nalishi stator magnit maydoni yo‘nalishiga teskari bo'ladi (24.2,/>-rasm).
Ayon qutbli sinxron motorda qo‘zg‘atish toki I = 0 (demak, E₀= 0) bo‘lsa ham M' tashkil etuvchi hisobiga elektromagnit moment mavjud bo'ladi.
Tarmoq kuchlanishi U₍ = U_N = const va valdagi quwat P₂ = const chastota f= f_N = const bo‘lganda yakor toki I, ning qo‘zg‘atish toki I _v ga bog'liqligi — 1 _{ = f (I_qo,_z) ni xarakterlovchi egri chiziq larga motorning U-simon xarakteristikalari deyiladi (24.3-rasm).
Qo‘zg‘atish tokining nominal qiymati I_qo._{; N} dan chap tomoni chala qo‘zg‘atish (E₀t) va o‘ng tomoni esa o‘ta qo‘zg‘atish (E₀ >U_t) hisoblanadi, yakor tokining minimum nuqtalarida esa coscp = 1 bo‘ladi.
0‘ta qo‘zg‘atishlida sinxron motor elektr tarmog‘iga reaktiv quwat beradi, natijada tarmoqning yuklama ulangan qismida coscp ning oshishiga yordam beradi. Undan tashqari, reaktiv quwat iste’molining kamayishi elektr stansiyalardagi SG lar ishlab chiqarayotgan reaktiv quwatni, elektr uzatish liniyalarida tok va isroflami kamaytirishga imkon beradi. Shu sababli sinxron motorlarni nominal quwatda o‘ta qo‘zg‘atish va coscp_N = 0,9 bilan ishlash uchun loyihalanadi.
U-simon xarakteristikalardagi AB punktir chiziq (24.3-rasm) sinxron motorning statik turg‘unlik chegarasi hisoblanadi, bunda yuklanish burchagi 0 = 0_kr bo‘ladi. Sinxron motorning salt ishlashi (ya’ni P = 0) dagi U-simon xarakteristikaning minimal nuqtasi absissalar o‘qigacha yetib kelmaydi (sinxron generatorniki esa yetib keladi).

3. 
   Sinxron motorning ish xarakteristikalari
   

U_t = const, f_t = const va I = const boMganda sinxron motorning validagi foydali moment M₂, elektr tarmog‘idan iste’mol qiladigan quwati P_t, stator chulg‘amining toki I_t, FIK rj va quwat koeffitsienti coscp larning motor validagi foydali quwatga bog‘liq holda o‘zgarishi, ya’ni M₂, P,, I,, x\, coscp = f (P₂) bog‘liqlikka sinxron motorning ish xarakteristikalari deyiladi. Bu xarakteristikalar valdagi yuk P, ni noldan nominalgacha o‘zgartirib tekshiriladi (24.4-rasm).

Motorning aylanish chastotasi n stator chulg'amidagi tok chastotasi o'zgarmas bo‘lganda n = n = 60 f,/p = const bo‘lgani uchun n = f (P₂) bog‘liqlik absissalar o‘qiga parallel bo‘lgan to‘g‘ri chiziqli ko‘rinishga ega bo‘ladi. P,= /(P₂) bog‘lanish yuqoriga biroz egilgan ko‘rinishda

bo'ladi, chunki P, quwat yakor tokining kvadrati (/,²) ga mutanosib
bo‘ladi. I,= f (P₂) bog‘lanish P, ning oshishi bilan o'sadi, chunki I, = P, /(m-U^coscp).
FIK ning yuklamaga nisbatan o‘zgarishi r| = /(P₂) hamma elektr mashinalari uchun umumiy xarakterga ega, ya’ni sinxron motorning o‘zgaruvchan va o'zgarmas isroflari teng boMganda FIK maksimal qiymatga erishadi. Bu qiymatdan chap tomonida magnit isroflari elektr isroflardan katta bo‘lib, o‘ng tomonida esa stator chulg'amidagi elektr isroflar magnit isroflardan ko‘p bo‘ladi.
Sinxron motorlarning asinxron motorlarga nisbatan afzalliklari va kamchiliklariga quyidagilar kiradi.