J., Barakayev N. R. Tizimli tahlil va qaror qabul qilish asoslari

3-bosqich. Tanlanadigan echimning mezonlarini shakllantirish. 

---

258 
Agarda muammoni echish bo‘yicha maqsadga erishishning o‘lchovi bo‘lsa,
echimning bir necha variantlari bo‘lishi mumkin. SHunday o‘lchov bo‘lib odatda 
mezonlar xizmat qiladi. 
Ushbu bosqichning asosiy maqsadi mos keluvchi mezonlar tizimini yaratish 
hisoblanadi. YAratilgan mezonlar keyingi bosqichlarda maqsadning o‘rniga 
ishlatiladi. Ularning o‘zlari maqsad, erishish lozim bo‘lgan model o‘rnini 
egallashadi.O‘rganilayotgan ob’ektning baxolash mezoni sifatida uning turli 
belgilari xizmat qiladi. Masalan, oliy o‘quv yurtida o‘quv faoliyatini 
moliyalashtirish juda past, yoki yiliga 300 mln. so‘m deyish mumkin. 
Ko‘pmezonlilik maqsadni ifoda qilishning asosiy talablaridan biridir. 
Maqsadni ifoda qilish uchun qancha mezon kerak bo‘lsa, shuncha ishlatilishi 
kerak. Bu mezonlar bir-biridan mustaqil bo‘lishlari lozim. 
Tanlanadigan echimning (qarorning) mezonlarini aniqlashda ekspertlar 
baxosi va matematik statistika uslublaridan foydalanish maqsadga muvofiq. 
4-bosqich. Qarorni ishlab chiqarish. 
Ushbu bosqichda qo‘yilgan maqsadga erishish uchun foydalanish mumkin 
bo‘lgan bir necha alternativ qarorlar (echimlar) variantlari ishlab chiqariladi. 
Qarorni shakllantirish – bu eng qiyin va eng ijodiy jarayon. Agar echimning 
alternativ variantlari bo‘lmasa, unda tanlov bo‘lmaydi. Demak biz noto‘g‘ri 
yo‘ldan ketishimiz va xatoli qaror qabul qilishimiz mumkin. Bundan tashqari 
alternativ variantlar ham yaxshi o‘ylangan, butun muammoni qamrab oladigan 
(butun muammoni xal qiladigan) bo‘lishi kerak. Ular ichida tanlov o‘tkazish uchun 
nomiga alternativ variantlar ishlab chiqarish - bu ishga ziyon bo‘ladi. Alternativ 
variantlar nechta bo‘lishi kerak degan savolga, imkoniyatimiz, resurslarimitz 
qancha ko‘taraolsa shuncha bo‘lishi kerak degan javob to‘g‘ri bo‘ladi. Alternativ 
variantlarni shakllantirishga, tekshirishga ketadigan mablag‘ va resurslar ham 
inobatga olinishi kerak. Alternativ variantlar ishlab chiqarishdan qochish, ularni 
ishlatmaslik mumkin, agarda maqsadimiz, unga erishish yo‘llari oldindan aniq va 
konkret bo‘lsa. Hamda vaqt bo‘lmasa. 

---

259 
Amaliyotda alternativ variantlar ishlab chiqarishning tashkiliy shakli bo‘lib 
aqliy xujum, sinektika, ssenariylar ishlab chiqish, morfologik tahlil, o‘yinlar, 
xamda kognitiv karta uslublari hizmat qiladi. 
5-bosqich. Kelishish va qarorni tanlashBu bosqichda eng to‘g‘ri qarorni 
tanlash kerak bo‘ladi. Bu erda biz matematik dasturlash, variatsion hisoblash, 
evristik, tashkiliy izlash kabi metodlardan foydalanishimiz mumkin. 
Agarda qaror qabul qilish jarayonida bir-necha sub’ekt qatnashsa va ularning 
qarorlari bir-birinikidan farq qilsa qarorlar kelishilgan holda qabul qilinadi.
O‘yinlar nazariyasi metodi nizoli vaziyatda murosaga keltiradigan qaror qabul 
qilishni ta’minlaydi. 
Ish o‘yinlari kollektiv qaror qabul qilishning tashkiliy tomonlarini, alternativ 
harakatlarni baxolashni, qabul qilinayotgan qaror bo‘yicha kelishuvni ta’minlash 
yo‘lida ko‘nikmalar beradi. 
Matematik dasturlash ko‘p o‘lchamli vazifalarni matematik yo‘l bilan hal 
qilishga (matematik hisoblash yo‘li bilan eng afzalini topishga) imkon beradi. 
Evristik metodlar – har-hil qoidalar, usullar, soddalashtirishlarga o‘xshash 
optimal qarorlar izlash tajribasini qo‘llashni anglatadi. Zaif formallashtirilgan 
alternativ qarorlarni baxolash maqsadida ekspertlardan foydalaniladi. Ekspertlar 
baxosi metodi ekspertlar baxosini formallashtirishga va qayta ishlashga 
mo‘ljallangan.