Ж. Ҳасанбоев, Ҳ. Сарибоев, Г. Ниёзов, О. Ҳасанбоева, М. Усмонбоева

 
4. РуҲан суст ривожланган болалар 
 
Улгурмовчи ўқувчилар орасида руҳан суст ривожланган болалар ҳам учраб туради. 
Уларнинг билиш фаолияти марказий нерв системасидаги модда алмашинуви бузилишидан ке-
либ чиққан. Енгил потологик ўзгаришлар вақтинчалик бузилган бўлади.
Руҳан суст ривожланган болалар ақлий даражаси жиҳатидан икки гуруҲга бўлинади. 
1.Енгил нуқсони бор болалар булар махсус шароитда 1-3 йил таълим-тарбия олганларидан 
сўнг ўқишни умумтаълим мактабининг тегишли синфида давом эттиришлари мумкин. 
2.Руҳий жиҳатдан ривожланишида сезиларли даражада орқада қолган болалар - булар ўрта 
мактабни битиргунга қадар махсус шароитда ўқитилиши мақсадга мувофиқдир. 
Сўнгги йилларда олимлар руҳий суст ривожланган болаларни клиник-психологик 
жиҳатдан қуйидаги хилларга бўлишни тавсия этадилар: 
1.Конституционал; 
2.Соматоген; 
3.Психоген; 
4.Церебрал шакли. 
Конституционал хилини характерловчи белгиларга қуйидагилар киради: боланинг гавда 
тузилиши соўлом тенгдошларига нисбатан 1-2 ѐш кичик кўринади. 7 яшар бола ўзини 5 яшар 

---

208 
болага ўхшаб тутади ва таълим олиш учун ҳали “етилмаган” бўлади. Бундай бола ўқув фаоли-
ятига яхши киришиб кетмайди, унда ўқишга қизиқиш йўқ. Иш қобилияти паст.
Соматоген хилида сурункали инфекциялар, аллергик ҳолат, туўма порог ва шу каби ка-
салликлар айниқса тез учраб турганлиги туфайли болада астения ҳолати кузатилади. Бола ўз 
кучига ишонмайдиган, тез чарчайдиган, инжиқ, қўрқоқ бўлади, ҳеч нарсага қизиқмайди.
Психоген хилида бола ноқулай, нотўўри шароитда тарбияланади. Натижада у ҳам ул-
гурмовчи ўқувчилар қаторига қўшилиб қолади. Психоген хилида болаларнинг 50% да нерв си-
стемасида органик жароҳатланиш кузатилади, шунинг учун у нисбатан турўун бўлади. Бу нарса 
боланинг билиш фаолияти, ҳис-туйўулари, иродавий ҳолатларининг ривожланмаслигига олиб 
келади, органик инфонтализм кузатилади. Бола ѐ кўтаринки рухда, ўзидан ѐш болаларга ўхшаб, ѐ 
аксинча кайфияти паст бўлиб, маъюс тортиб юрадиган, ишни мустақил ҳал қила олмаслик та-
шаббус кўрсата олмаслик, қўрқиш ҳолатлари кузатилади.
Руҳан суст ривожланган болалар махсус ѐрдамга муҳтож, улар махсус муассасаларда ѐки 
дифференциал таълимга жалб этилиши керак.