|
XX БОБ. МАХСУС ПЕДАГОГИКА
§1. Дефектология Фани ва унинг долзарб масалалари
Дефектология фани – бу жисмоний ва руҳий ривожланишида нуқсони бор болаларнинг
психофизиологик ривожланишидаги хусусиятларини ўрганадиган, уларнинг таълим-тарбияси
билан шуўулланадиган фан. Дефектология сўзи лотин тилида
дефектус
– нуқсон, камчилик,
логос
– таълимот, ўрганиш деган маъноларни англатади. Жисмоний ва руҳий ривожланишда
нуқсонлари бор болалар аномал болалар дейилади (юнонча одатдан ташқари, норасо деган
маънони билдирувчи аномал сўзидан олинган). Ҳозирги кунда чет давлатларда ушбу болалар
махсус ѐрдамга муҳтож болалар деб ҳам юритилади. Дефектология фанининг мавзуи баҳси
аномал болалардир. Дефектология фанининг вазифаси – аномалияларнинг келиб чиқиш сабаб-
лари, турлари, аномал болаларнинг психофизиологик ривожланишидаги хусусиятларини ўрга-
ниш, шулар асосида дифференциал ва интеграциялашган таълимни ташкил этиш, уларнинг
таълим-тарбияси билан шуўулланишдир. Дефектология фанининг мақсади – аномал болалар
билан дифференциал ва интеграциялашган таълимни ташкил этиш учун зарур бўлган
шарт-шароитларни ўрганиш, улардаги нуқсон ва камчиликларни бартараф этиш, компенсация-
лаш, иложи борича коррекциялаш, тузатиш, кўзга кўринмайдиган даражагача камайтириш
йўллари, усулларини белгилаш ва амалиѐтга татбиқ этиш йўл – усулларини тарбиячи ва
ўқитувчиларга кўрсатиб беришдир. Аномалияларнинг характерига қараб, баъзилари тўлиқ бар-
204
тараф этилади, баъзилари коррекцияланади, яъни қисман тузатилади, бошқалари эса компен-
сация этилади, яъни алмаштирилади. Агар бола нутқида қўпол камчилик бўлса, тўўри ташкил
этилган логопедик чораларни ўз вақтида кўриш йўли билан уларни тўлиқ бартараф этиш мум-
кин. Боладаги нуқсон органик камчиликлар натижасида пайдо бўлган бўлса, (масалан, олиго-
френия шундай нуқсон жумласига киради). Уни тўлиқ бартараф этиб бўлмаса ҳам, бироқ қисман
тузатиш мумкин. Дефектология амалиѐтида ана шундай аномалиялар учрайдики, уларни тузатиб
ҳам коррекциялаб ҳам бўлмайди. Масалан, туўма кўрлик ва туўма карлик шулар жумласидан-
дир. Бунда кўриш анализаторининг вазифаси сезги органларига, эшитиш анализаторининг ва-
зифаси эса кўриш анализаторига юклаш, яъни компенсациялаш йўлини босиш мумкин. Кўриш
қобилияти заиф болалар сезги органларига таянган ҳолда бармоқлари билан брайл шрифтидан
фойдаланадилар. Бунда ҳарф олтита нуқта комбинацияси билан белгиланади. Эшитиш қобили-
яти заиф болалар эса имо-ишора, яъни дактил нутқдан, бармоқлар ҳаракати билан англатила-
диган нутқдан фойдаланишлари мумкин.
Дефектология нисбатан ѐш фан. Атоқли психолог Л.В.Занков, Л.С.Виготскийлар 1935
йилдан ҳамкорликда ишлай бошладилар. Улар аномал болалар билан ривожлантирувчи
таълимни олиб бориш кераклигини, коррекция, компенсация усуллари ва буларни амалга оши-
риш йўлларини кўрсатиб бердилар. Л.С.Виготский “Дефектологиянинг асосий муаммолари”
китобида аномал болага нафақат “салбий”, балки “ижобий” томонларини ўрганиб, аниқлаб
шуларга таянган ҳолда ва потенциал имкониятларни инобатга олиб туриб, таълим-тарбия
ишларини ташкил этиш зарурлигига диққатни жалб этди.
Ўзбекистонда дефектология фани 1967 йилдан бошлаб ривожланди. Чунки шу йили
Низомий номидаги ТВДПИ нинг Педагогика ва психология факультетида олигофренопедаго-
гика бўлими ташкил этилди. 1972 йилда олигофренопедагогика кафедраси ўз фаолиятини
бошлади. 1983 йилда сурдопедагогика бўлими қўшилди. 1984 йили эса мустақил кундузги ва
сиртқи дефектология факультетларида олигофренопедагог, сурдопедагог, тифлопедагог, лого-
пед мутахассисликлари бўйича кадрларни тайѐрлаш ишлари бошлаб юборилди. Ҳозирги кунда
олигофренопедагогика ва логопедия, дефектология фанининг клиник асослари ва сурдопедаго-
гика кафедралари қўшилиб, махсус педагогика ва методика кафедрасига айлантирилди, ўз фа-
олиятини педагогика ва дефектология факультетида амалга оширмоқда.
Дефектология фанининг ривожланиши натижасида ундан қуйидаги тармоқлар мустақил
фан сифатида ажралиб чиқди:
сурдопедагогика
(лотинча, сурдус – кар, гунг сўзидан олинган),
эшитишда нуқсони бўлган болаларнинг таълим-тарбияси билан шуўулланадиган фан;
тифло-
педагогика
(юнонча тифлос – кўр, сўқир сўзидан олинган), кўришида нуқсони бўлган болалар-
нинг таълим-тарбияси билан шуўулланадиган фан;
олигофренопедагогика
(юнонча – олигос кам,
френ – ақл сўзларидан олинган) ақлий томондан заиф болаларнинг таълим-тарбияси билан
шуўулланадиган фан;
логопедия
(юнонча логос – сўз, падео – тарбиялаш сўзларидан олинган) –
205
оўир нутқий нуқсонларни ўрганиш, олдини олиш, бартараф этиш йўллари, усулларини ўргана-
диган фан.
Do'stlaringiz bilan baham: |
