Изоҳли луғат глоссарий

Jinoiy javobgarlik — bu yuridik javobgarlikning muayyan turi bo’lib, jinoyat sodir etgan shaxs uchun jinoyat qonunida belgilangan ayrim salbiy oqibatlar yuzaga kelishini tavsiflaydi. Javobgarlik bir butun alohida institut sifatida bir qator umumiy va xususiy, jumladan, jinoyat sodir qilgan shaxsni tuzatishga yo’naltirilgan belgilarga ega.
Dispozitsiya — modda qismining o’z mazmuniga ko’ra taqiqlovchi yoki farmoyish beruvchi elementi bo’lib, unda muayyan jinoiy qilmish, uning belgilari ko’rsatiladi.
Oddiy dispozitsiyada jinoyat tarkibining belgilarini ifodalamasdan, jinoyatning umume’tirof etilgan, tanysh nomi ko’rsatiladi. Masalan, JK97moddasi 1qismi (Qasddan odam o’ldirish) yoki 215moddasi (Davlat ramzlariga hurmatsizlik qilish). Bunday dispozitsiyada jinoyatning belgilari ochib ko’rsatilmaydi. Ko’rinib turibdiki, birinchi holatda qonun chiqaruvchi tomonidan «o’ldirish», ikkinchi holatda «hurmatsizlik qilish» iboralari ishlatilgan.
Tasvirlovchi dispozitsiya qilmishni ijtimoiy xavfli va jinoiy deb tavsiflovchi belgilar majmuini ko’rsatadi. Masalan, JK 209moddasi 1qismi jinoyatni ko’rsatibgina qolmasdan, mansab soxtakorligi deganda, mansabdor shaxsning g’arazgo’ylik yoki boshqa manfaatlarni ko’zlab, rasmiy hujjatlarga bila turib, soxta ma’lumotlar va yozuvlar kiritish, hujjatlarni qalbakilashtirish yoki bila turib, soxta xujjatlar tuzish va taqtsim etish, fuqarolarning huquqlari yoki qonun bilan qo’riqlanadigan manfaatlariga yoxud davlat yoki jamiyat manfaatlariga jiddiy zarar etkazilishiga sabab bo’lsa. Yoki, masalan, JK 169moddasi 1qismida o’g’rilik o’zgalar mulkini yashirin ravishda talontoroj qilish sifatida berilgan.
Blanket dispozitsiya muayyan jinoyatning belgilarini Jinoyat kodeksida yoritmasdan, boshqa huquq sohasiga oid qonunlar yoki normativ hujjatlar asosida anikdaydi. Masalan, JK 266moddasi 1qismida transport vositasini boshqaruvchi shaxs tomonidan transport vositalari harakati yoki ulardan foydalanish xavfsizligi qoidalarini buzish badanga o’rtacha og’ir yoki og’ir shikast etkazilishiga sabab bo’lsa, deb ko’rsatilgan. Yo’l harakati xavfsizligining’ aynan qaysi qoidalari buzilganligini aniqlash uchun, ular nazarda tutilgan normativxuquqiy hujjatlarga murojaat qilish kerak. Ta’kidlash joizki, transport harakati va undan foydalanish xavfsizligiga qarshi jinoyatlarning deyarli barchasi blanket dispozitsiya sifatida shakllantirilgan. Shu kabi moddalar JK XII bobida «Iqtisodiyot asoslariga qarshi jinoyatlar», XVI bobida «Atrof muhitni muhofaza qilish va tabiatdan foydalanish sohasidagi jinoyatlar», XVII bobida «Jamoat xavfsizligiga qarshi jinoyatlar» va boshqalarda ustunlik qiladi.