Izbullaeva indd

Ж
алолиддин
 Р
умий
 
асаРлаРида
 
юксак
 
маънавиятли
 
шахс
 
таРбияси
 
76
лар: соғлиқ ва бадан тарбияси, ақлий тарбия, нафосат тарбия-
си, ахлоқий тарбия, виждоний-нафсоний тарбия, диний-руҳий 
тарбия) маънавий-ахлоқий тарбия сифатларини кўрсатиб 
ўтар экан, инсонпарварлик, адолатлилик, ватанпарварлик, 
иймонлилик, эътиқодлилик, қаноат, донолик, меҳр-оқибат, 
яхшилик, нафс меъёри, дўстлик, виждонлилик, камтарлик, 
иффат, ибо-ҳаёдан иборат ғояларни олға суради. Румий томо-
нидан яратилган жамоа билан муносабат жараёнидаги таъ-
лим-тарбия бериш усулларини суҳбат, ўрнак, рағбатлантириш 
каби гуруҳларга ажратиш мумкин.
“Таълимни тарбиядан, тарбияни эса таълимдан ажратиб 
бўлмайди”
208
, шунинг учун таълимни модернизациялаш жараё-
ни кечаётган ҳозирги пайтда унга тарбияни уйғунлаштириш 
ва ижтимоий онгни шакллантиришга хизмат қилувчи тарбия 
методлари (ҳикоят, тушунтириш, ўқитиш, маъруза, ахлоқий 
(маънавий) суҳбат ва баҳс) асосида тарбия жараёнини педаго-
гик жиҳатдан мақсадга мувофиқ ташкил этиш кўзда тутилади. 
Тарбия методлари ўқитувчи ва жамоа томонидан ғоявий 
ва маънавий эътиқодларни, маънавий ҳис-туйғу ва одатларни 
инсонда шакллантириш мақсадида қўлланиладиган шахсга 
тарбиявий таъсир кўрсатиш йўллари демакдир. Ўрганилади-
ган кўпгина дидактик қонуниятларга асосланиб, ижтимоий 
буюртма, жамоавий ва тарихий шарт-шароитлар биринчи-
лардан бўлиб таълим жараёнига боғлиқ ҳисобланади. Шу-
нинг учун жамиятда шахс уни ўраб турган ижтимоий муҳит ва 
маънавий-ахлоқий тарбиясини белгилайдиган асосий мезон-
лар орқали шаклланади ва камолга етади. Албатта, “...маъна-
вият қотиб қолган ақидалар йиғиндиси эмас, аксинча, доимий 
ҳаракатдаги узлуксиз жараён бўлиб, тараққиёт давом этар 
экан, унинг шиддатли юриши туфайли маънавий ҳаёт олдига 
қўйилган талаблар ҳам муттасил пайдо бўлаверади”
209
.
Шахсни маънавий-ахлоқий тарбиялаш ҳар қандай жа-
мият ва мамлакат ҳаётида ҳал қилувчи аҳамият касб этади. 
Чунки унинг ўсиши ва тараққиёти учун моддий ва маънавий 
бойликлар ишлаб чиқариш тўхтовсиз равишда юксалиб бо-
риши лозим. Маънавий тарбия шахснинг маънавий ривожи, 
дунёқараши, ахлоқий қиёфаси, эстетик дидини ўстиришга 
208
Ислом Каримов. Юксак маънавият – енгилмас куч. –Т.: Маънавият, 2008. 
–Б. 62.
209
Ўша жойда. –Б. 29.

---

2-БОБ. Жалолиддин Румий қарашлари ва унинг таълим-тарбия тараққиётидаги ўрни
77
йўналтирилган педагогик фаолиятни англатади. Ҳар қандай 
маънавий тарбия таълим билан чамбарчас боғлиқ ҳолдагина 
мавжуд бўлади. Чунки таълим ва маълумот олиш жараёни-
да шахснинг билими кўпайибгина қолмай, балки маънавий-
ахлоқий сифатларининг қарор топиши ҳам тезлашади. Румий 
инсонни ҳар жиҳатдан тадқиқ этади ва бутун умрини инсон 
маънавий камолотига бағишлайди. Инсонни комилликка чор-
лайди:
Сарбаланддир менки, кўргаймен баланд,
Соғ-омонсан гар, эсанг юксакка банд
210
.
Румий “баланд” деганда мансаб ёки бойликни эмас, балки 
маънавий-руҳий тетиклик, назари баландлик,
юксак марта
-
ба, юксак сўз, юксак қисмат, Оллоҳ лутфини пок ва юксак ту
-
тиш 
каби тушунчаларни назарда тутади.
 
Бундай юксакликка 
эришиш учун эса, албатта, инсон ўз шахсий фикрига эга бўли-
шини оқлайди ва ““Мақолот”нинг бир нусхасида “Қачонгача 
бошқаларнинг ҳассасига суянасизлар? Ўз оёқларингиз билан 
юринг! Сизлар айтадиган ҳадису тафсиру ҳикмат ва бошқалар 
бир замонлар ўз асрида бирор мартабага ўтирган шахслар-
нинг сўзларидир... Агар (сизлар) бу замоннинг фарзандлари 
бўлсангиз, қани сизлар айтадиган сўзу асрор?” – дейди”
211
. 
Дарҳақиқат, “фақат ўтмишга, аждодлар меросига маҳлиё бўлиб 
юришнинг ўзи билан узоққа бориб бўлмайди”
212
. Шунинг учун 
давлатимиз мустақил давлат сифатида аждодларимизнинг 
бизга қолдирган улкан меросига таянган ҳолда шу замонга 
мос ва ўзига хос миллий истиқлол мафкурасини танлади. 
Хулоса сифатида шуни таъкидлаш мумкинки, шахс 
маънавий-ахлоқий тарбияланишида она қорни тарбиясига 
эътибор, яъни онанинг соғлом турмуш тарзига риоя қилиши, 
гўдакни ташқи дунё билан таништириш, уни ташқи дунёга 
мослаштириш, оилада онанинг меҳрибонлиги, отанинг талаб-
чанлиги ва ота-она фаолиятининг бирдамлигини таъминлаш, 
устозларнинг шахс маънавий-ахлоқий тарбиясида ўрнак бў-
210
Жалолиддин Румий. Маснавийи маънавий / Форсийдан Ўзбекистон халқ 
шоири Жамол Камол тарж. –Т.: “MERIYUS” XHMK, 2010. –Б. 488.
211
Муҳаммад Истеъломий. Илоҳий ишқ куйчиси. “Маснавий”га муқаддима. 
(Мавлоно Жалолиддин Муҳаммад Балхий) / Форс тилидан Жаъфар 
Муҳаммад таржимаси. –Теҳрон, 2001. –Б. 22.
212
Ислом Каримов. Юксак маънавият – енгилмас куч. –Т.: Маънавият, 2008. 
–Б. 50.

---