|
Ж
алолиддин
Р
умий
асаРлаРида
юксак
маънавиятли
шахс
таРбияси
74
Гўдак дунёга келдими, катталар сўзини тинглаб унга
тақлид қилган ҳолда сўз соҳибига айланади. Шунинг учун
гўдак яшаётган ижтимоий муҳитда ширинсуханлик, сўзни
аниқ талаффуз қилиш, гапнинг маъноли чиқишига, яъни нутқ
маданиятига катта эътибор қаратиш лозим. Албатта, Румий
қарашларида инсон шаклланиши оддийдан мураккабга қараб
йўналтирилган.
Чол гўдакни эркалаб, ти-ти, дегай,
Гарчи идроки жаҳонни қамрагай.
Сен гўдакка таълим истарсан, самар,
Ўз тилингдин жилла кечгайсан магар.
Сен унинг лафзида сўзларсан сухан,
Токи ўргансин у сендин илму фан
205
.
Гўдак шахс сифатида ташқи таъсир ва ўз-ўзида ахборотни
қайта ишлаш жараёнида шаклланади. Ташқи таъсир томони-
дан кўрсатилган ҳар қандай функция унинг онгида муҳрланади
ва буни у ўзи-ўзида қайта ишлаб шакллантиради. Тарбия жа-
раёни болада ўз-ўзини тарбиялаш – ўз устида онгли, режали
иш олиб бориш эҳтиёжини ҳосил қилган тақдирдагина сама-
рали ҳисобланади. Бола ўзини ўзи тарбиялашга тайёрланган
бўлса, у ўз истиқболи устида ўйлай бошлаган ва амалий ҳаётда
муайян даражада мустақиллик кўрсата бошлаган бўлса, ўз-
ўзини тарбиялаш истаги вужудга келади. Болаларда ўз-ўзи-
ни тарбиялаш жараёни мактаб ва оиладаги бутун тарбиявий
ишнинг таъсири остида рўй беради. Чунки, бола тарбия жа-
раёнининг объектигина эмас, балки субъекти ҳамдир. Шу са-
бабли ўз-ўзини тарбиялаш ўз устида фаол иш олиб борадиган
бир пайтда (ўз камчиликларини англаш, уларни ўз шахсидаги
афзалликлар ва камчиликлар билан қиёслаш, ахлоқидаги, ха-
рактеридаги нуқсонларни тузатиш истаги) шахс камолотида-
ги зарур босқичдир. Аслида тарбия – кенг қамровли тушунча
бўлиб, унинг уч хил талқини мавжуд:
1. Болани боқиб, вояга етказиш.
2. Парвариш, қаров, тарбиялаб ўстириш.
3. Олган билимларини амалиётда қўллай олишга ўргатиш.
Бу шаклланиш шахснинг аста-секин ривожланишига олиб ке-
лади. Шоир мактабгача тарбия ёшидаги болаларнинг харак-
тер-хусусиятига таъриф берар экан, шундай ёзади:
205
Ўша жойда. –Б. 227.
2-БОБ. Жалолиддин Румий қарашлари ва унинг таълим-тарбия тараққиётидаги ўрни
75
Ёш бола мактабни асло истамас,
Фойдасидан чунки ул огоҳ эмас
206
.
Чунки ёш бола мактабнинг моҳиятини тушунмайди, унинг
фойдасини англаб билмайди. Шунинг учун боланинг ҳали анг-
ламаган нарсаси учун урушиш, уни мажбурлаш мумкин эмас.
Ёш болага мактаб моҳиятини ўзининг дунёқарашига мос таъ-
сир кучига эга бўлган ширин сўз билан тушунтириш, амалий
фаолият билан англатиш лозим. Румий ижодида бунга ўхшаш
қатор ҳикматли сўзлар учрайдики, улар бизга шахс шакллани-
шининг ёш даврларига хос характер-хусусиятларни ўрганиб
шахсга нисбатан туғри хулоса чиқариб муносабат ўрнатишга
кўмаклашади.
Шоир шахс маънавий-ахлоқий тарбиясини шаклланти-
ришда оиладан ташқари устозларнинг ўрни ниҳоятда улуғли-
гини таъкидлаб ўтади. Масалан, ўз боласининг тилини тушун-
маган бир она устоз-донишмандга мурожаат этиб, “Боласи
тарнов бошида қолгани, чақирса ҳам келмаслиги, имо-ишора
қилса ҳам келмаслигини” айтиб, “Илтимос, боламни тарнов
бошидан соғ-омон олиб беринг”, – дебди. Донишманд: “Томга
тенгдошини олиб чиқ, шунда боланг тенгдошини кўриб тар-
новдан бошини тарк этади”, – дебди. Она боласининг тенгдо-
шини томга олиб чиққан экан, боласи ўгирилиб боқибди ва
тарнов бошини тарк этибди
207
. Демак, ҳикоятда донишманд
она англамаган нарсани, яъни она боласига таъсир эта ол-
маётганлигини ва айни пайтда боланинг тенгдоши болага
яхши таъсир этиши мумкинлигини англайди, натижада бола
тенгдоши орқали соғ-омон қолади. Чунки тенгдоши унинг ти-
лида гапиради ва иккови ҳам бир хил ўйин фаолияти вакил-
ларидир. Устознинг шахс шаклланишидаги ўрни беқиёс экан-
лигини шоир ижодининг ҳар бир қиррасида кузатиш мумкин.
Румий шахс ва жамоа борасида фикр юритар экан, энг ав-
вало, жамоада тенг ҳуқуқлилик, инсонларнинг бир-бирига
бўлган ҳурмати, каттага ҳурмат, кичикка иззат, миллат тан-
ламаслик, жамоа одобини бузмаслик, жамоада сўзлаш мада-
нияти борасида қатор фикрларни келтириб ўтади. Румий ўз
қарашларида ислом тарбиясига таянган ҳолда (исломий тар-
бия болани етти жиҳатдан тарбиялашни маслаҳат беради. Бу-
206
Ўша жойда. –Б. 378.
207
Ўша жойда. –Б. 471.
Do'stlaringiz bilan baham: |
