|
Ж
алолиддин
Р
умий
асаРлаРида
юксак
маънавиятли
шахс
таРбияси
90
барқарорлик)
245
жамиятда баркамол шахс тарбиясида иттиҳод
(арабча – бирлик, биргалик, бирлашиш, қовушиш)
246
топади.
Сохта устозлар:
Румий ижодида устоз зоти ва сифатига кат-
та эътибор ва ҳурмат билан қаралишидан ташқари, нолойиқ
устозлар образи ҳам ҳажвий тарзда танқид қилинади. Ал-
батта, устоз фаолияти инсоннинг билим ва маданиятини
шакллантириш ҳамда жамият тараққиётини юксалтиришга
қаратилган. Румий ўз қарашларида маърифатпарвар устозлар
қатори илмсиз, нодон, маърифатсиз, худбин устозларни ҳам
тасвирлаб, шундай дейди:
Бир ариқдан, сира оқмайди сув,
Ўзи ичмас, бошқаларга бермас у.
Унда бир оби зилол топмас қарор,
Йўқ яна лабташна, сув ичмоққа зор
247
.
Байтда ариқ устозга, сув эса илмга муқояса қилинмоқда.
Шундай устозлар борки, уларда илм йўқ. Ўзида илм бўлмаса,
бошқаларга қандай илм бера олади. Бундай устозларда илмни
кўриш қийинлиги туфайли бирор илмга ташна мурид улар-
нинг олдига илм истаб бормайди. Бундай сохта устозларни
Румий илми ноқислар деб атайди:
Илми ноқис улки, фарқни билмагай,
Чақнаса чақмоқ, қуёш деб ўйлагай
248
.
Билимсиз, илми қуруқ устозлар жамиятда нафақат ўз
ҳамкасблари ва жамоада, балки шогирдлари олдида ҳам
ҳажвга қолишади. Ўз такаббурликлари натижасида ҳурмат
қозонишмайди. “Маснавий”нинг биринчи китобида “Билимли
бўлиб ухламоқ билимсиз бўлиб ибодат этмоқдин афзалдир”
ҳадисига тафсир келтирилган:
Уйқу – бедорлик билимлар бирла, ҳой,
Кечса нодон бирла, бедорликка вой...
249
Шу ҳадиснинг тафсири “Маснавий”нинг олтинчи китобида
ҳам келтириб ўтилган:
245
Ўзбек тилининг изоҳли луғати. Ж. III. Н-Тартибли. –Т.: “Ўзбекистон мил
-
лий энциклопедияси” далат илмий нашриёти, 2006. –Б. 410.
246
Ўзбек тилининг изоҳли луғати. Ж. II. Е-М. –Т.: “Ўзбекистон миллий энци
-
клопедияси” далат илмий нашриёти, 2006. –Б. 243.
247
Жалолиддин Румий. Маснавийи маънавий / Форсийдан Ўзбекистон халқ
шоири Жамол Камол тарж. –Т.: “MERIYUS” XHMK, 2010. –Б. 145.
248
Ўша жойда. –Б. 175.
249
Ўша жойда. –Б. 132.
2-БОБ. Жалолиддин Румий қарашлари ва унинг таълим-тарбия тараққиётидаги ўрни
91
Яхшидир тоатдин олим уйқуси,
Чунки бедорликни билгай билгиси
250
.
“Маснавий”да шу ҳадис тафсири сифатида “Туякаш ва фай-
ласуф” ҳикоятини кузатиш мумкин. Бир бадавий туясига икки
қоп юклаб, ўзи хам устига миниб йўлга чиқибди. Йўлда пари-
шон бир файласуфни учратибди. Файласуф ҳазил орасида ба-
давийдан туянинг устидаги қопларда нима борлигини сўраб-
ди. Бадавий қопларнинг бирисида тўла буғдой, иккнчисида
қум борлигини айтибди. “Нега қум тўлдирдинг?” – дебди фай-
ласуф. Бадавий қоп бўш қолмаслиги ва туянинг устида муво-
занатини сақлаб билиши учун деб жавоб берибди. Файласуф
бадавийга: “Ақлингни ишлатиб буғдойнинг ярмини бу қопга,
бошқа ярмини эса у тарафдаги қопга солсанг туянинг юки ҳам
қопларинг енгиллашарди”, – дейди. Бадавийга бу фикр маъқул
тушибди. “Тўғри ўйламаган эканман”, деб шундай қилибди.
Туриб-туриб бу даражадаги ақлли одамга қизиқиб қолибди.
Қандай қилиб бу ақлли одам шундай паришон ҳолда юрибди
экан, деб ўйлабди. Қизиқишини яширмай сўрабди: “Эй ақлли
одам, сенда шунча ақл, шунча фикр бор экан, нега яёв юриб
ўзингни чарчатяпсан? Бу ақлинг билан сен ё султон, ё вазир-
сан. Тўғрисини айт, кимсан?”
Файласуф жавоб берибди: “Иккиси ҳам эмасман, оддий бир
одамман”. Бадавий яна сўрабди: “Қанча туя, қанча ҳўкизинг
бор?”
“Ҳеч қанча”, – дебди файласуф. “Яхши, дўкондаги моллар-чи?
Ундан гапир”, – дебди бадавий. “Менинг на дўконим, на ерим, на
юртим бор. Мен файласуфман”, – дебди ҳалиги киши. “У ҳолда
қанча пулинг бор?” – дебди бадавий. “Пул у ёқда турсин, ҳатто
нон олишга бир чақам ҳам йўқ. Ялангоёқ, бошпанасизман. Бу
қадар ҳикмат ва илмдан фақат хаёл ва бош оғриғини топдим”,
– деб жавоб берибди файласуф. Бадавийнинг бу гаплардан
жаҳли чиқиб: “Йўқол, кет бу ердан. Сенинг илминг, насиҳатинг
менга хам зарар келтиради, бошимни оғритади. Сен шу йўлдан
кет, мен бу йўлдан. Бир қопимда буғдой, бошқасида қум бўли-
ши сенинг ҳикматингдан, фойдасиз ва кераксиз фалсафангдан
яхшироқдир”, – дебди
251
.
Ушбу ҳикоят орқали Румий оқил, олим кишининг илми
инсонларни ўзига ром қилиши, севдириши, уларни ишонти-
риши, халққа наф келтириши кераклигини таъкидлайди ва
250
Ўша жойда. –Б. 755.
251
Ўша жойда. –Б. 237.
Do'stlaringiz bilan baham: |
