Izbullaeva indd

Ж
алолиддин
 Р
умий
 
асаРлаРида
 
юксак
 
маънавиятли
 
шахс
 
таРбияси
 
96
у ҳалиги кишини уйғотиб уруша бошлабди. Ачиган олмалар-
ни ейишга мажбур этибди. Уруша–уруша уни кўп югуртириб-
ди. Бу ҳолдан кўнгли беҳузур бўлган ҳалиги киши бир қусган 
экан, оғзидан қора илон чиқиб кетибди. У ҳайратланиб қараб 
қолганда, амир бўлган воқеани тушунтирибди. Ҳалиги киши 
амирдан миннатдор бўлибди
258
.
Ҳикоят орқали Румий устоз шогирдининг билим сирла-
рини эгаллаш учун уни турли машаққатларни енгиб ўтишга 
ундаши, бу ҳол эса, албатта, шогирдига ёқмаслиги, устоз шо-
гирди истиқболи учун талабни барибир унинг физиологик 
имкониятини назарга тутган ҳолда кучайтириши лозимлиги 
ва охир-оқибат белгиланган мақсадга эришиши, яъни шогирд 
ўз моҳиятини англаб камолотга етиши ва устозидан миннат-
дор бўлишини таъкидлайди. 
Шунга ўхшаш яна бир ҳикоятда айтилишича, бир киши 
қўл остидаги хизматкорини урушар экан. Йўлдан ўтаётган 
йўловчи ундан: “Худодан қўрқмайсизми, ёш болани шундай 
урушишга”, – деб сўрабди. Ҳалиги одам: “Мен уни эмас, ёмон 
хислатларини урушяпман”, – дебди”
259
. 
Ҳикоят орқали муаллиф шуни етказмоқчи бўладики, яъни 
устозлар ҳамиша шогирдларини рағбатлантириш ёки жа-
золаш орқали яхши йўлга чорлайдилар ва талабни шогирд 
исиқболини кўзлаб белгилайдилар. Инсон характер-хусуси-
ятидан келиб чиққан ҳолда ўқиш фаолияти инсоннинг айни 
6–8 ёшидан бошланади. Устоз, авваламбор, шогирдининг ха-
рактер-хусусиятини ўрганади. У таълимни ўқувчининг ёш ху-
сусиятига қараб оддийдан мураккабга томон ташкил қилади, 
лекин баъзида шогирднинг лаёқатсизлиги туфайли устоз та-
лабни кучайтиришга мажбур бўлади. Чунки бу ўқувчи темпе-
раментига хос хусусиятдир. 
Таълимда устоз, аввало шогирдини ўзига жалб қилдиради. 
Унга ўзини севдиради ва ҳар соҳада унга намуна бўлади. Чунки 
инсон жонли мисолни кўриб туриб ўрганиши осон кечади. Ру-
мий аксарият қарашлари таълимнинг 
тушунарлилик
прин-
ципига асосланади. У нарса ва ҳодисаларнинг сифатлари би-
лан шогирдларига мисол келтиради. Шоирнинг қарашларида 
258
Жалолиддин Румий. Маснавийи маънавий / Форсийдан Ўзбекистон халқ 
шоири Жамол Камол тарж. –Т.: “MERIYUS” XHMK, 2010. –Б. 185.
259
Ўша жойда. –Б. 346.

---

2-БОБ. Жалолиддин Румий қарашлари ва унинг таълим-тарбия тараққиётидаги ўрни
97
таълимдаги тушунарлилик – маълумотни шахс онгида аниқ, 
тўлиқ, содда, ихчам, ишонарли талабларга таяниб етказиш, 
шахс онгида ва хотирасида муҳрланиши акс эттирилган. Ма-
салан: “Тоза сув ичидаги ҳар нарсани кўрсатгани каби инсон 
руҳи табиати билан бирга билим ва кўзга кўринмаган барча 
нарсаларни кўрсатади”
260
. 
Шоир таълим ва тарбияни ташкил қилишда:
– Ҳамма ишни осондан мураккабга томон ташкил қилиш;
– Оз нарса орқали кўпни тушунтириш;
– Ҳам илм ҳам амал бўлиши;
– Илмда кўрмоқ ва билмоқ кераклигини таъкидлайди
261
.
Таълим методларининг