|
Ж
алолиддин
Р
умий
асаРлаРида
юксак
маънавиятли
шахс
таРбияси
16
Дарҳақиқат, Румий маънавиятнинг чўққисига эришди ва буни
ўз қарашлари орқали инсониятга етказа олди.
Мавлоно Румийнинг Шамсиддин Табризийга йўлиқиши
ва ундан қалб илмларини ўрганиши Румий ҳаётида кат-
та ўзгаришлар вужудга келишига сабаб бўлди. “Мавлоно-
нинг Шамс билан робитаси мухлис муриднинг ўз муроди
билан робитасидир”
27
. Шамс Табризий – Шамсуддин лақаби
билан машҳур буюк шайхлардан бири. Асли исм-шари-
фи Муҳаммад ибн Алий бўлиб, ҳозирги Озарбайжоннинг
шимоли-ғарбидаги Табриз шаҳрида туғилган. Шамс Табри-
зий Мавлоно билан 1244 йилнинг 26 ноябрь куни Кўнёда-
ги “Маржа ал-баҳрайн” деган жойда учрашган. Кейинчалик
халқ бу ерни “Икки денгиз қўшилуви” деб атаган. Шу учра-
шувдан бошлаб Шамс Табризий Мавлоно Жалолиддин Ру-
мийнинг тафаккур оламини ўзгартириб юборган ва Мавло-
но шу учрашувдан бошлаб уни “шоҳим”, “подшоҳи гадойи”
деб юритган. У билан учрашгандан бошлаб Мавлоно мусиқа
ва шеъриятга ошно бўлиб, ўша вақтдаги фалсафани ҳам, Ка-
лом илмини ҳам танқид қилишга ўтди ва “Румий”, “Хомуш”
тахаллуслари остида мадрасада машҳур донишманд сифати-
да шеърият билан ўзи тасаввур қилмаган ҳолатда шуғуллана
бошлади. “Оллоҳ билан қасам ичаман, – ёзади у, – менинг ҳеч
қачон шеъриятга мойиллигим йўқ эди. Менинг кўзларимда
бу ишдан энг ёмони йўқ эди”
28
.
Румий, айниқса, уларнинг диний ақидаларни фақат ҳис
қилиш аъзолари ва ақлнинг ёлғиз ўзи билан исбот қилишга
беҳуда уринишларини қоралай бошлади. Мавлоно бир нарса-
ни
кўз билан кўрмаслик ёки ҳис қилиш аъзолари билан
идрок қилмаслик, уни йўқ дейишга кифоя қилмаслигини
таъкидлаб ўтади. Румий асарларининг баъзи бир жойлари-
да Шамс ҳақида маълумот келтирилар экан, Шамс огоҳ ва
воъиз шахс сифатида кўрсатилади. Шаръий илмлар билан бир
қаторда, риёзиёт ва фалсафадан ҳам хабардор дейилади
29
. Ру-
мий ёзади:
27
Жалолиддин Румий. Маънавий маснавий: Куллиёт. Ж.1. К.1. (Таржима
шарҳи билан) / Таржимон: Асқар Маҳкам. –Т.: “Шарқ”, 1999. –Б. 15.
28
“Мир исламского мистицизма”. –М.: “Алетея”, 1999. –С. 234.
29
Муҳаммад Истеъломий. Илоҳий ишқ куйчиси. “Маснавий”га муқаддима.
(Мавлоно Жалолиддин Муҳаммад Балхий) / Форс тилидан Жаъфар
Муҳаммад таржимаси. – Теҳрон, 2001. 21-бет.
1-БОБ. Жалолиддин Румий шахси ва илмий меросини ўрганишнинг педагогик асослари
17
Ул чироғи Шамским, равшан эрур,
Дема, боис пилтаю равған эрур
30
.
“Шамс фақиҳлар ва мударрислар ҳузурида қуриладиган
мажлисларда қатнашиб, уларнинг билимларини озгина ун-
дан, озгина бундан, далиллар фақат ҳадису хабарлардан олин-
ганлигини кўрарди. Ҳеч қачон ўтганлар қолдирган илмларни
ўрганманглар демасди. Аммо манқул (нақл этилган, оғиздан-
оғизга кўчган) илмларни ўқигандан сўнг ҳазм қилиш лозим,
ана ундан кейингина уларни эгаллаб олиб, тафаккур ва ақл
ёрдамида замон шароитига мос ҳолда янги билимларни яра-
тиш керак, дерди
31
.
Шамс Мавлоно билан алоқа боғлагандан
сўнг, уни бир муддат ўтганлар сўзини такрорлашдан, ҳатто,
отаси Баҳоуддин Валаднинг “Маориф”ини мутолаа қилишдан
қайтарди. Бу билан у Мавлонода янги фикрлар ва янги
сўзлар пайдо бўлишига йўл очиб берди ва бу борада ҳам
муваффақиятга эришди
32
. Жалолиддин Румий Шамсиддин
Муҳаммад Табризийни ўз пири деб эълон қилади. Табризий
уч йил Румийга дарс беради: фалсафа, хусусан, сўфийлик таъ-
лимотини ўргатади. “Шамс Мавлонога ақлнинг асоратидан
қутулиш йўлларини ўргатди. Чунки ақлнинг ҳудуди аниқ, му-
айян бир ердир, ақлсизликдир. Кўнгилнинг ҳудуди эса сўнгсиз-
ликдир. Унинг таскин нуқтаси эса фано-филлоҳдир”
33
. Румий-
нинг ўзи ҳам бир байтида: “Агар Аттор менга руҳ бахш этган
бўлса, Шамси Табризий тилсим калитини тутқазди”, – дейди.
Табризий таъсирида Румий ақлий изланишларидан воз кеча-
ди. Бу Румий муридлари, уламолар норозилигига сабаб бўла-
ди ва улар фатвоси билан Табризий ўлдирилади. У бу фожиа-
дан қаттиқ таъсирланиб, пирининг исми-шарифини тахаллус
қилиб, ғазаллар ёза бошлайди ва “Девони Шамс Табризий”
номли девон битади. Инсон ҳаётида шундай лаҳзалар бўлади-
ки, унинг таъсири ва қиймати бутун бир умрга татийди. Мав-
лоно ва Шамснинг мулоқотлари ана шундай лаҳзалардан эди.
Шамс Мавлононинг шогирдлари билан ўтказадиган дарс ва
баҳсу мулоқотларига бурилиш ясади. Мавлононинг муршид-
30
Жалолиддин Румий. Маснавийи маънавий / Форсийдан Ўзбекистон халқ
шоири Жамол Камол тарж. –Т.: “MERIYUS” XHMK, 2010. –Б. 246.
31
Муҳаммад Истеъломий. Илоҳий ишқ куйчиси. “Маснавий”га муқаддима.
(Мавлоно Жалолиддин Муҳаммад Балхий) / Форс тилидан Жаъфар
Муҳаммад таржимаси. –Теҳрон, 2001. –Б. 22.
32
Ўша жойда. –Б. 21.
33
Усмон Нури Тўпбош. Бир кўза сув. –Т.: Фан, 2007. –Б. 17.
Do'stlaringiz bilan baham: |
