|
Ж
алолиддин
Р
умий
асаРлаРида
юксак
маънавиятли
шахс
таРбияси
32
Буюк Британияда тасаввуф ва сўфийлар таълимотини, шу-
нингдек, Румий ижодини ўрганишга Редхаус
85
, Вайнфилд
86
,
Вилсон
87
ва бошқа кўпгина олим ва ёзувчилар ҳисса қўшдилар.
И.Фридландер “Гир айланувчи дарвешлар” китобида
кўпроқ мавлавия тариқати фалсафаси ва тасаввуф назарияси
бўйича фикр юритади. О.М.Бёркнинг сўфий дарвешлар бора-
сидаги тадқиқотида Румий шахси ҳақида тўхталиниб, унинг
буюк қалб соҳиби эканлиги таъкидланади
88
.
Германиялик машҳур исломшунос ва шарқшунос, филоло-
гия фанлари доктори, профессор Аннемарие Бригитта Шим-
мель Жалолиддин Румий ижоди бўйича 40 йилдан ортиқ из-
ланишлар олиб борган. У Румий фаолияти тўғрисида тўхталар
экан: “Унинг ҳикоятлари содда ҳаётий воқеалардан олинган
бўлиб, инсонларни ҳамиша чуқур мулоҳаза юритишга чор-
лайди”, – дейди. У “Румийни буюк қудрат соҳиби” дея таъриф-
лайди. Унинг ижодини ўрганар экан, “Ҳеч ким илоҳиётни Ру-
мийчалик англамаган ва Румийчалик асосламаган”, – дейди
89
.
Шиммель хонимнинг Румий ҳаёти ва ижодини тадқиқ қилиш
борасида “Die Bildersprache Dschelaladdin Rumis”, “Jalaladdin
Rumi, story on Prayer” (1992) (“Мен – шамол, сен – олов”, “Я –
Ветер, Ты – Огонь: Жизнь и Труды Руми”), “The Triumphal
Sun” (“Триумфальное солнце: изучение трудов Джелаледдина
Руми”, 1978)
90
номли тадқиқотлари оламшумулдир. Шиммель
хоним “Маснавийи маънавий” асарини “тасаввуф қомуси” деб
таърифлаб, таҳлил қилади. Ундаги ҳаётийлик, турмуш мада-
нияти, яратувчанлик, нутқ маданияти, анъаналар ҳақида, шу-
нингдек, “Ичиндаги ичиндадир” ва бошқа асарларининг ба-
диий-маърифий қиммати, ахлоқий аҳамияти сингари кўпгина
жиҳатлари юзасидан изланишлар олиб бориб, кейинги авлод
тадқиқотчилари учун мустаҳкам пойдевор яратди
91
.
Румийнинг сўфиёна назарияси 1995 йилда албаниялик
олим Уилям К.Читтикнинг “Яширин фикрларни излаб” номли
85
Redhouse. The mesnevi of mevlana… Rumi. Book I. –London, 1881.
86
Whinfield. Masnavi Rumi. –London, 1898.
87
Wilson. The Masnavi by Jalâlud’din Rümi. Book II. –London, 1910.
88
Бёрк О.М. Среди дервишей. –М., 2002. –С. 235.
89
Мир исламского мистицизма. –М.: Алетея, 1999.
90
Shimmel A. Die Bildersprache Dchelaladdin Rumi's / “Jalaladdin Rumi, story
on Prayer”, 1992.
91
Шиммел А. Шукўҳи Шамс. –Теҳрон, 1375 ҳ. –C. 885.
1-БОБ. Жалолиддин Румий шахси ва илмий меросини ўрганишнинг педагогик асослари
33
китобида чоп этилди. Унда ёзувчи Румий ижодини диний-фал-
сафий йўналишда таҳлил қилиб китобхонга етказади. У Румий
қарашларини ўрганар экан, “Бу дунё ўткинчи: уйқу, қопқон,
булут, кўпикдан иборат” эканлигини айтади. Румий сурат ва
моҳият атамалари орасидаги принципиал фарқни кўрсатгани-
ни, сурат бу – нарсаларнинг ташқи кўриниши, алдоқчи; моҳият
эса унинг ички кўринмас ҳақиқати, асли эканини таъкидлай-
ди
92
.
Рус шарқшунослигида Е.Э.Бертельс Румийнинг “Маснавий”
асарини “дидактик достон” деб тан олиб: “Жалолиддин лири-
каси бу соҳада башарият эришган ютуқлардан биридир. Агар
у Ғарбда кенгроқ маълум бўлганида, унинг номи жаҳон ада-
биётининг Шекспир, Гёте, Пушкин каби гигантлари қаторига
ўтиши шубҳасиз эди”, – дейди
93
.
Академик А.Кримский эса: “Ҳеч муболағасиз “Маснавий”
тўпламини тасаввуфнинг шеърий қомуси дея аташ мумкин-
дирки, унингсиз тасаввуфни англаш душвордир”, – деб тан
олади
94
.
Жалоллиддин Румий ҳаёти ва ижодий мероси борасидаги
яна бир қимматли манба Радий Фишнинг “Жалолиддин Ру-
мий” тарихий-биографик романидир. Муаллиф асар ҳақида:
“Китобда ҳаракат қилувчи шахслар, хоҳ тарихий сиймолар
бўлсин, хоҳ ёлғиз шоирга яқин кимсалар – бари чин, яшаб
ўтишган. Тасвирга олинган воқеалар ҳам рўй берган воқеалар”,
– дейди. Бу асар аниқ тарихий далиллар, бизгача етиб келган
манбалар асосида жамланиб йигирма йил мобайнида яратил-
ган. И.С.Брагинский бу асар ҳақида фикр юритар экан: “Р.Фиш
атай кўпроқ ҳаётий фактлар билан чекланиб, шоир ҳақида ба-
диий асар яратди”, – дейди
95
.
Кейинчалик Дмитрий Шчедровицкийнинг “Румий ижоди-
нинг диний-фалсафий изоҳи” ва Марк Хаткевичнинг этик-
92
Chittik W.C. The Sufi Path of Love. The Spiritual Teachings of Rumi. –Albany,
1983. –P. 433.
93
Бертельс Е.Э. Очерки истории персидской литературы. –Л., 1928. –С.
133; Бертельс Е.Э. Избранные труды. История литературы и культуры Ира
-
на. –М., 1988. –С. 558.
94
Крымский А. История Персии, его литературы и дервишеской теософии.
Том III. –М., 1914–1915. –С. 276.
95
Радий Фиш. Жалолиддин Румий: тарихий-биографик роман / Русчадан
Ж.Камол тарж. –Т.: Адабиёт ва санъат нашриёти, 1986. –Б. 266.
Do'stlaringiz bilan baham: |
