Ызбек диалектологияси

Glossariy:
Sheva- biror til doirasidagi xalq jonli tilining o’ziga xos fonetik, leksik va grammatik xususiyatlarga ega bo’lgan eng kichik qismi hisoblanadi. Masalan, Toshloq shevasi ,Qarnoq shevasi , Turk shevasi .
Dialekt - tilshunoslikka doir adabiyotlarda ko’pincha lahja ma’nosida , ba’zan sheva ma’nosida ham qo’llanadi . Olimlar tomonidan yaratilgan dialektologiyaga oid ilmiy ishlarda sheva, dialekt va lahja atamalarini farqlamaslik, aralashtirib qo’llash hollari ham uchraydi. Dialekt xalqaro atama bo’lib, umumlingvistik « dialekt « ma’nosida ishlatish lozim. O’zbek dialektologiyasi fani uchun sheva va lahja atamalarini qo’llash etarlidir.
Biroq, o’zbek xalq tilini o’rgangan olimlar bir qator shahar shevalari uchun dialekt atamasini ishlatganlar: masalan, Farg’ona dialekti. Samarqand –Buxoro dialekti. Andijon dialekti, Qipchoq dialekti va boshqalar .
Lahja-arabcha so’zdan olingani bo’lib,ravish,tarz,yo’sin ma’nolarini bildiradi. Lingvistikada tilning bir necha sheva va dialektlarini o’z ichiga olgan, umumiy xususiyatlari jihatidan o’xshash katta bo’lagi, ya’ni shevalar yig’indisidir. Eski turkiy tillarga doir adabiyotlarda lahja (ruscha narechie) atamasi hozirgi mustaqil til ma’nosida ham ishlatilgan. Masalan, turkiy tillarning qirg’iz lahjasi (Kirgiziskoe narechie tyurskix yazikov ) –bu ibora hozirgi qozoq tili ma’nosida qo’llangan. Turkiy tillarning qora -qirg’iz lahjasi- bu ibora hozirgi qirg’iz milliy tili ma’nosida qo’llangan .


Dialektologiyaning asosiy vazifasi

Dialektologiya fanining makoni mahalliy sheva dialekti va lahjasi bo’lib, maqsadi va vazifalari quyidagilardan iborat :

• 
  sheva va dialektlarning fonetik . morfologik ,sintaktik va leksik xususiyatlarini har tomonlama tavsif qilish ;
  
• 
  milliy tilning paydo bo’lishi va taraqqiyotida shevalarning tutgan o’rni va shu milliy tilga asos bo’lgan shevalarni aniqlash ;
  
• 
  shevalarning o’zaro munosabatini, ularning adabiy til va qardosh tillarga bo’lgan munosabatini belgilash;
  
• 
  o’xshash xususiyatlariga ko’ra shevalarning tarqalish chegarasini aniqlash ;
  
• 
  umumiy o’xshash lingvistik xususiyatlarini belgilash asosida shevalarning ma’lum hududdagi tarqalish kartalarini tuzish va shevalarni tasnif qilish ;
  
• 
  o’rganilgan shevalarni kartalashtirish asosidagi lingvistik atlasini tuzish va boshqalar.
  
• 
  Dialektologiya fanining o’zbek tili ni o’qitishdagi ahamiyati;
  
• 
  O’zbek tili shevalarining asosiy xususiyatlarini yaxshi bilish o’qituvchilar, ayniqsa ona tili o’qituvchisi uchun juda zarur.