Iymon qo'shigi

/- jadvul

Chiniqtirilgan dizel motorini qabul qilish paytida sinash rejimlari
Umumiy tekshirish davomiyligi — 30 minut

Nazorat operatsiyasi	Tirsakli valning aylanish chastotasi, min ^1	Motorga qo‘yilgan yuklama, kVt	Sinash mud- dati, min.
Motor hamda asboblarni o'zga­	2200	120	2
ruvchan yuklanishda ishlashini	2400	150	2
va moy, suv, yonilg‘ining sizib chiqishini tekshirish	2600	180	10
Motor quvvatini va yonilg'i sarfi ni tekshirish	2500	210 Yonilg'i sarfi 30 kg/s dan oshmaganda	12
Salt ishlashda eng yuqori (maksi­	2900 dan	—	4
mal) va eng past (minimal) ayla­nishlar chastotasini tekshirish	ko'p cmas 600 dan ko'p emas	—	4

4.2- jadva!
Motorni takrnriy chiniqtirish rejimlari
Umumiy tekshirish davomiyligi — 30 minut

Bosqich	Tirsakli valning aylanish chas­totasi. min'^1	Motorga qo'yilgan yuklama, kVt	Tekshirish vaqti, min
1	1000	0	5
2	1800	66.2	10
3	2000	88.3	5
4	2200	110,3	5
5	2400	132,3	5

Asosiy ta'mirlashga belgilangan texnik shartlarda motorni sinovdan o'tkazish ham ko'zda tutilgan. Sinov yig'ish sifatini va motorni ishlatish sharoitlariga tayyorligini tekshirish uchun inikon beradi. Sinov paytida taqillashlar, qadalishlar, suyuqlik sizishi, o‘ta qizish, kuchii shovqin, titrash, quvvatning yo'qolishi va boshqa nuqsonlar bor-yo‘qligi tekshiriladi.
Ta’mirlash sifatini xolisona baholash va nuqsonlarni aniqlashda tegishli asboblardan foydalanish lozim. Masalan, quvvat vattmctr yoki maxsus dinamometrlarda, shovqin va taqillashlar shovqin o'lchagichlarda, titrashlar vibrometrlarda olchanadi.

Nazorat savollari

1. 
   Krivoship-shatun mexanizmi detnllaridagi asosiy nuqsonlur va ularni tiklash usullarini sanab o'ling.
   
2. 
   Gaz taqsimlash mexanizmi detallaridagi asosiy nuqsonlarni va tiklash usullarini ayting.
   
3. 
   Moylash, sovitisli va ta’minlash tizimi ashohlaridagi asosiy nuqsonlarni va ta'mirlash usullari haqida so'zlah hering.
   

4. 
   Motorni yig'ish jarayoni va chiniqtirish turlari to'g'risida so'zlah bering.
   

Elektr jihozlarining asosiy qism, agregat va asboblarini ta'mirlash
Elektr jihozlari detallarining nosozliklari mexanik va elektr xarakterga ega. Mexanik nosozliklar avval kcltirilgan texnologik usullar bilan ta’mirlanadi. Elektr jihozlarda uchraydigan o'ziga xos yoki tez-tez uchrab turadigan nosozliklarni ta’mirlash texno- logiyasini ko‘rib chiqamiz.

1. 
   Elektr simlarini ta'mirlash
   

Elektr simlarida quyidagi nosozliklar uchraydi: sim tarmoqlari va ular uchlari (nakonechniklari)ning shikastlanishi, tutashuv qismlari, qisma va izolatsiyasining buzilishi. Simlardagi bunday nosozliklar, sim uzilganda tok uzatilishining bat a mom to'xlashi, qismani qoniqarsiz qotirish yoki birikmani kavsharlash paytida tutashmalaming oksidlanishi hisobiga qarshilikning ortib kctishi oqibatida yuzaga keladi. Simlar izolatsiyasining buzilishi simlaming qisqa tutashuviga va tokning yo'qotilishiga sabab bo'ladi.
Simlaming uzilgan joylari nazorat iampasi yordamida aniqlanadi. Elektr jihozlarining sxemasidan ishlamayotgan istc'molchiga borish yo'li aniqlanadi va elektr zanjirining shu uchastkasi tekshiriladi

Lampaning qismasi massaga ulanadi, shchup yordamida ishlamayotgan asbobdan tok manbayigacha boMgan oraliqda navbatma navbat tekkizib ko'riladi. Nazorat lampasining yonishi uzilishning tekshirilayotgan qismalar yaqinida ekanligini ko'rsatadi. Tekshirilayotgan uchastkani shunt lash bilan simning uzilgan joyini aniqlash mumkin. Uzilgan simlar kavsharlab ta'mirlanadi.
Qarshiligi katta bo'lgan tutashmalar nosozliklari voltmetr yordamida aniqlanadi (4.19- rasm).
Qismalardagi kuchlanishning pasayishini a variant bo'yicha tekshirilganda ikki marta o‘lchash natijalari solishtirib aniqlanadi, b variantda esa voltmetr kuchlanish pasayishining haqiqiy qiymatini ko'rsatadi. Kuchlanish pasayishini aniqroq o'lchash uchun, b variantda, shkalasi 0—2 V bo'lgan voltmetr qoMlaniladi.
Qisqa tutashuv joylari nazorat lampasi yordamida aniqlanadi. U akkumulator batareyasining klemmalari orasiga ulanadi va o'tkazgich bilan ajratib qo'yiladi. Dastlab zanjirda tok manbayidan ajratgichlargacha qisqa tutashuv borligi tekshiriladi. Buning uchun ular „Uzilgan" („Выключено⁴¹) holatiga qo'yiladi. Lampaning yonishi tekshirilayotgan zanjirda qisqa tutashuv borligini ko'rsatadi. Undan so'ng zanjirning har bir uchastkasi ajratgichdan navbatma- navbat tok manbayi yo'nalishida ajratiladi. Agar nazorat lampasi yonmasa, iste'molchi zanjirda qisqa tutashuv borligidan darak beradi. Zanjirida qisqa tutashuv bo'lgan iste'molchini aniqlash uchun iste’molchilar navbatma-navbat ulanadi. Agar iste’molchi ishlama- ganda nazorat lampasi yonsa, bu tekshirilayotgan zanjirda nosozlik borligini ko'rsatadi.
Qisqa tutashuv izolatsiyasi shikastlangan sim qismini massadan ajratib, izolatsion tasma bilan o'rab qo'yish kerak.
Sim o'matilgandan so'ng zanjirdagi kuchlanishning pasayishi tekshiriladi. Uning qiymati 0,5—0,6 V dan oshmasligi lozim.
Stator simida kuchlanishning pasayishi har 100 A ga 0,12— 0,20 V gacha bo'lishiga ruxsat etiladi.

a
b
4.19- rasm. Qismalarning qarshiligini aniqlash: a va b—voltmeimi ulash sxemasi.

2. 
   Tok yuruvchi qismlar va asboblarni ta'mirlash
   

Past kuchlanishda (48 V gacha) ishlovchi izolatsiya va asboblar chastotasi 50 Hz va kuchlanishi 220 V bo'lgan o'zgaruvchan tokda tekshiriladi. O'zgaruvchan tok generatorlari, startorlar, cho'g'lanish svechalari, faralar, nazorat-oMchov asboblari, yoritqichlarni uzgichlari bunday asboblar jumlasiga kiradi. Izolatsiya KI-968 stendida sinaladi.
O'lchamlari va o‘z-o‘zidan induksiyalanuvchi kuchlanishi 300— 400 V bo'lgan, elektr yurituvchi kuch (EYK) hosil bo'ladigan asboblarning (rele-rostlagichli doimiy tok gencratori, yondirish tizimi past kuchlanish zanjiri, elektr signali zanjiri va burilishni ko'rsatkichlar) izolatsiya detallari izolatsiyasining elektr nius- lahkamligi kuchlanishi 550 V bo'lgan o'zgaruvchan tokda tekshiriladi. Bu kuchlanishda ishlovchi tok manbayi bo'lmagan hollarda, sinov 380 V kuchlanishda olib boriladi, sinash sxemasi

20. 
    rasmda keltirilgan.
    

Navbatma-navbat tckshiriladigan chulg'aniga yoki qismaga har birining nominal kuchlanishi 220 V bo'lgan ikkita lampa ulanadi. Izolatsiyani kuchlanish bilan tekshiradigan asbobning sinash davomiyligi asbobning turiga qarab 2 sekunddan I minutgacha o'zgaradi.
I
Kondensatorning izolatsiyasini tekshirish. Kuchlanishi 220 V bo'lgan o'zgaruvchan tok tarmog'iga ketma-ket ulangan cho'g'lanish lampasi kondensatorini sinashning eng oson usuli

e-
I

20. 
    rasm. Izolatsiyaning mustahkamligini kuchlanishi 380 V bo'lgan o'zgaruvchan tokda sinash.
    

20. 
    rasm. Kondensator izolatsiyasini neon lampa yordamida tekshirish:
    
21. 
    rasm. Kondensator izolatsiyasini voltmer yordamida tekshirish:
    

/ — rubilnik; 2 — qo'shimcha qarshilik; J—neon lampa; 4 — tekshiriladigan kondensator
I — rubilnik; 2 — voltmetr;

3. 
   — tekshiriladigan kondensator.
   

hisoblanadi. Kondensator chulg'amining izolatsiyasi soz bo'lsa, lampa yonadi. Zanjir uzilayotgan paytda uchqunlanishi lozim. Uchqunlanishning yo'qligi kondesatorning uzilganligini, lampaning yonishi — kondensator izolatsiyasining buzilganligini ko'rsatadi. Kondensator izolatsiyasini neon lampa yordamida ham tekshirish mumkin (4.21- rasm).
Kondensator kuchlanishi 300—500 V boMgan o'zgarmas tok inanbayiga neon lampasi va qo'shimcha qarshilik bilan ketma-ket ulanadi. Agar ahyon-ahyonda uchqunlanish sodir bo'lsa, kondensator soz hisoblanadi. Kondensatorning sigMmi qancha katta boMsa, uchqunlanish shuncha yorug‘ boMadi, uchqunlanish tez- tez sodir boMsa, uning izolatsiyasining sifati shuncha yomon hisoblanadi. Lampaning doimo xira yonishi tokning yo'qotilishidan darak beradi, lampaning yorug' yonishi kondensatorning izolatsiyasi buzilganligini bildiradi.
Kondensator izolatsiyasining kuchlanishi 380 V boMgan o'zgaruvchan tokda sinash uchun 4.22- rasmda keltirilgan sxemadan foydalaniladi. Izolatsiyasi buzilgan bo'lsa, voltmetrtok manbayi ning kuchlanishini ko'rsatadi, agar kondensator ichida uzilish bo'lsa, voltmetr nolni ko'rsatadi.
Kondensatorlar Kl-968 stendida etalon kondensator o'rniga elektr zanjiriga sinaladigan kondensatorni ulab sinaladi. Izolatsiya detallarining katta kuchlanishli uzgich-taqsimlagich yoki magneto zanjiridagi elektr mustahkamligi Kl-968 stendida 16000—20000 V kuchlanishda tekshiriladi.
Akkumulatorlar baklari oraliq devorlarining elektr o‘tka- zuvchanligini sinash ahamiyatga molik hisoblanadi. Sinash uchun akkumulatorlar bakiga elektrolitning kuchsizlangan eritmasi oraliq devorlari tepasidan 15—20 mm past qilib quyiladi. Bunda oraliq

4.23- rasm. Tok o'tkazuvchi qismning qarshiligini voltmetr yordamida solishtirish usuli bilan aniqlash sxemasi:
/nazorat qarshiligi; Л,_у— tok yutgizuvchi qismning qarshiligi.
devorlaming elektrolitdan cliiqib turgan qismi bak to'lg'izilgandan so'ng quruqligicha qolishi lozim.
10—120 V kuchlanishga ega bo'lgan lok manbayiga ulangan clcktrodlar elcktrolitga tushirilganda, akkumulatorning ikki qo'shni bakiga ulangan voltmetrning strelkasi burilishi mumkin. Voltmetr strelkasining burilishi akkumulatorning oraliq devorlarida darz mavjudligidan darak beradi. Akkumulator bakining tashqi dcvorlari ham shu ketma-ketlikda sinaladi, bunda bak clekirolit bilan to'ldirilgan idishga tushiriladi.
Akkumulator tok o‘tkazuvchi qismlarining aktiv qarshiligini aniqlash. Bu operatsiyani nuqsonlari bo'yicha saralash, masalan. tarmoqlar orasidagi qisqa tutashuvlar, simlarning uzilishini aniqlash, yangi chulg'amlar va qarshiliklarningo'ramini hosil qilish kabi bajarish mumkin.
Aktiv qarshilikni ommetr bilan aniqlash aniqlashning eng oson usuli hisoblanadi. Bunda qarshilikni ommetr bilan o'lchab, spravka ma’lumotlari bilan solishtiriladi. Agar tekshirilayotgan chulg'amning qarshiligi me'yordan ancha kichik yoki nolga yaqin bo'lsa, tarmoqlararo qisqa tutashuv borligidan darak beradi. Chulg'am qarshiligi uncha katta bo'lmasa, ommetrning o‘lchash aniqligi yetarli bo'lmaydi.
Tok 0‘tkazuvchi qismning qarshiligini solishtirish usulida 4,23- rasmda ko'rsatilgan sxema asosida voltmetr bilan aniqlanishi mumkin. Buning uchun voltmetrga ke(ma-ket sxemada ko'rsatilgandek, qiymati ma’lum bo'lgan nazorat qarshiligi ulanadi.
Tok o’tganda voltmetr bilan tok o'tkazuvchi qism qismalaridagi U_x va qarshiliklardagi il_k kuchlanishning pasayishi o'lchanadi, chunki kuchlanishning pasayishi qarshilikka proporsional o'z- garadi.

2. 
   Uchqunli o‘t oldirish svechalari va cho‘g‘lanma svechalarni ta'mirlash
   

Uchqunli o't oldirish svechalari ning o'ziga xos nosozliklari quyidagilardan iborat: izolator issiqlik konusiga va korpusning ichki bo‘shlig‘iga qurumning yopishib qolishi; elektrodlar orasidagi tir­qishning kengayishi; markaziy elektrod izolatorining shikastlanishi, yonaki elektrodning sinishi; izolator va korpus orasidagi germetik- likning buzilishi va rezbaning shikastlanishi.
Motorning ishlashi jarayonida svecha elektrodlari orasidagi tir­qish, asosan, uchqun razryadi hamda elektrod metallariga issiq agressiv gaziar (N0₂, C0₂, S0₂) va yonilg‘iga qo‘shiladigan detonatsiyaga qarshi qo‘shimchalar ta'sirida kengayadi.
Nosozliklarni ta'mirlash. Svechalar qurumdan qum oqimi bilan tozalangandan so‘ng kcrosinda yoki ishqor eritmasida yuviladi. Elektrodlar orasidagi tirqish rostlangandan so'ng (tirqish 0,6— 0,7 mm) svechaning germetikligi yonaki elektrodni egib uchqun hosil qilish hisobiga va maxsus (4.24- rasmda kcltirilgan) qurilmada sinaladi. Ikki simli cho'g'lanma svechalarning o'ziga xos nosozliklari quyidagilardan iborat: svecha o'zagining motor massasiga qisqa tutashuvi, o'zak va svecha markaziy steijeni o'rtasida yuzaga keladigan qisqa tutashuv, spiralning kuyishi va uzilish.
Ayniqsa, motorga tarkibida ko'p oltingugurt bo'lgan yonilg'i quyilsa, spiral korroziyadan jadal yemiriladi. Markaziy sterjen va svecha vtulkasida qisqa tutashuv bo'lib, ulardan juda katta tok o'tgan-

4.24- rasm. Uchqunli o't oldirish svechalarini tekshirish sxemasi:
/ — siqish sxemasi; 2 —nasos; 3 — manometr; 4 — kuzatish oynasi;
5 — sinaladigan svecha; 6 —uchqun razryadini bergich; 7— induksion g'altak; 8 — ulash lugmachasi.

da, markaziy steijcn gazlarning juda yuqori (cmperaturasida massaga ulanib qolganda spiral kuyadi.

4.25- rasm. Chog'lanma svechani tekshirish:
Nosozliklarni bartaraf etish. Cho'g'lanish svechasining qisqa tutashishi va massaga ulanib qolishi 4.25- rasmda kcltirilgan sxemaga muvofiq tekshiriladi.
/ — vlulka; 2 — korpus;