Iymon qo'shigi

N — cho'tka balandligi; h — chotkaning chiqib turgan qismi.
Tekshiriladigan cho'tkatuiqich cho'tka bilan birgalikda tarozi pallasiga o'rnatiladi. Ostqo'yma stoykasiga qotirilgan siquvchi richag bo'Hainan i 2,5 — 3,5 mm o'lchamgacha cho'k- tiradi. Prujinaning cho'tkaga bo'lgan bosimi tarozining bosimi- dan cho‘tkatutqich og'irligini ayirib tashlab (grammlarda) aniq­lanadi.
O'zgaruvchan tok generatorlarining qolgan nuqsonlari odatdagi usullarda bartaraf etiladi.

2. 
   To‘g‘rilagich qurilmasini ta'mirlash
   

Selenli to'g'rilagichlarning elementlari teskari tokni o'lchab tekshiriladi (4.29- rasm).
To'g'nlagichni tekshirishdan avval ajratkichlar tfA, va BK₂ tutashtiriladi, reostat to‘liq kiritiladi, polotno shchuplari tekshiri­ladigan element masofadan boshqarish shaybasiga zich qilib siqiladi. Bunda shchup jezdan yasalgan tutashuv shaybasi tomonidan o'zgarmas tok manbayining musbat qutbiga ulangan bo'lishi lozim.
Reostat yordamida shchuplardagi kuchlanish 14 V gacha tekis oshiriladi. Agar teskari tok 2 A dan kattaroq bo‘lsa, selen to'g'rilagichda qisqa tutashuv bor bo‘ladi, agar teskari tok 200 mA dan katta bo'lmasa, element soz hisoblanadi. 500 mA gacha bo'lgan teskari tokni aniq topish uchun ajratkich BK2 ni uzish 194

4.29- rasm. Selenli to'g'rilagich elementlarining sozligini aniqlash moslamasining sxemasi.
lozim. Agar kuchlanish 12 V, teskari tok 200 mA dan kattaroq boMsa, bunday element kichiklashgan teskari qarshilikka ega boMadi. Selen elementlarning jez shaybasining aluminiy plastina bilan tutashgan joylarida amorf holatdagi selen qatiami hosil boMishi mumkin. Bu holda kuchlanish 16 — 18 V bolganda ham, teskari tok 4 — 5 mA dan oshmaydi. Barcha nuqsonli plastinalar, texnik talablarga javob bermasa, yangisiga almashtiriladi.
Diodlarning har biri qismlarga ajralgan stator chulg'ami uzilgan generatorda 12 — 24 V kuchlanishli o'zgarmas tok manbayi yorda­mida alohida tekshiriladi. Elektr zanjirida diodga ketma-ket qilib, albatta kerakli kuchlanishga ega boMgan avtomobil cho‘gManish lampasi ham ulanadi (4.30- rasm).
Lampa bir yo'nalishda tok oMganda yonishi lozim, chunki soz diod tokni korpusida ko'rsatilgan maxsus belgi yo‘nalishidagina tok o'tkazadi.

.JFb	—-
A

12-24 V
Agar ikki yo‘nalishda ham lampa shchupi yonsa, diodda qisqa tutashuv borligini ko'rsatadi, agar biror yo'nalishda ham yonmasa, unda uzilish borligini ko'rsatadi.
Diodlami nominal kuchla- nishdan katta bo'lgan kuchlanishda o'zgaruvchan tok tarmog'ida va diod bilan ketma-ket ulanmagan lam- pada tekshirib bo'lmaydi. Nosoz anod almashtirilishi lozim. Yangi diod radiatoi^a gayka bilan qotiri- ladi va undan so'ng o'tkazuvchini tokning uzatish joyiga elektr kav-
sharlagich bilan kavsharlab qo'yiladi. Kavshar sifatida ПОС-ЗО dan foydalaniladi, flus vazifasini esa tanakorning spirtli eritmasi bajaradi. Kavsharlash paytida diodning temperaturasi 0 — 5 °C dan oshmasligi lozim, shuning uchun ham kavsharlash tez bajarilishi zarur. Yangi o'rnatilgan diodlar, avvalgi diodlar bilan bir xil markada va qutblilikda bo‘lishi lozim.
O'zgaruvchan tok generatorlariga BK3 va BA seriyadagi ventillar o'rnatiladi. Bu seriyadagi ventillar gcncratorning qopqog'i yoki maxsus sovitgichlarga presslab o'rnatiladi. Presslash ucluin moslamaning diametri izolator gardishidan 0.2 — 0,3 mm katta bo'lishi lozim. Presslash kuchi tekis qo'yilishi va 5000 N dan katta bo'lmasligi kerak.
0‘zgaruvchan lok generatorini sinash. G-250 generatorini sinash generator klemmalaridagi kuchlanish 12.5 V. tok kuchi 28A, rotorning aylanishlar chastotasi 3000 — 3300 ayl/min bo'lganda 10 minut davomida xo'rdalashdan boshlanadi. Bunda rotorning statorga tcgishi, podshipniklarda cho'tkatutqichlardan shovqin chiqishiga ruxsat etilmaydi. Undan so'nggcucratorni 10000 ayl/min aylanishlar chastotasida I minut davomida, aylanishlar chastotasini tekis oshirib. uyg'otilmagan gcncratorda tekshiriladi. Bunday sinashda generator statori stendga pishiq qotirilishi lozim va aylanishlar chastotasi keskin oshib kctgan holat (raznos) da xavfsizlik choralari ko'rilishi lozim. Undan so'ng rotorning boshlang'ich (minimal) aylanishlar chastotasi o'lchanadi. Gene­rator sovuq holatda (20,7 ± 5"C) yuklamasiz 12,5 V kuchlanish hosil qilishi zarur. Bunda uy-g'otish chulg'ami kuchlanishi 12,5 V

bo'lgan akkmulatorlar bata- reyasidan oziqlantirib tekshi­riladi (4.31- rasm).
G-250A-lvaG-250G-l gencratorlari rotorining bosh­lang'ich aylanishlar chasto­tasi 950 ayl/min dan, G-2501-1 generatoriniki esa 900 ayl/min dan oshmasligi lozim.
Generator rotorining ayla­nishlar chastotasini klenima- lardagi kuchlanish 12.5 V ga yetguncha asta-sckin oshirib boriladi va uning qiymati o'lchab yuklamasiz boshlang'ich aylanishlar turiladi. Undan so'ng nominal chastotasida tekshirish sxemasi. sovuq holatda 28A nominal tok beradigan va 12,5 V kuchlanish hosil qiladigan ro- torning boshlang'ich ayla­nishlar chastotasi o'lchanadi. Bunda uyg'otish chulg'ami kuchlanishi 12,5 V boMgan akkumulatorlar batareyasidan oziqlantiriladi. Sinash sxemasi 4.32-rasmda keltirilgan. Bunda reostat bilan yuklama toki ampermetr bo'yicha 28 A da ushlab turib, rotorning ayla­nishlar chastotasi sekin-asta oshirib boriladi. Uning qiymati G-250A-1 va G-250G-I

4.32- rasm. Generatomi xo‘rdalash sxemasi.
gcneratorlarida 2200 ayl/min dan, G- 2501-1 generatori uchun esa 2100 ayl/min dan oshmasligi lozim.
G-285 gencratorini sinashdan awal tok yuruvchi qismlarning izolatsiyasi korpusga nisbatan 380 V kuchlanishda 5 s davomida tekshiriladi Yuqorida ifodalangandek, generatorni uyg'otish boshlang'ich aylanishlar chastotasida yuklamasiz atrof-muhit temperaturasida tekshiriladi. Rotorning aylanishlar chastotasi lo'g'- rilagichdan chiqayotgan kuchlanish 12,5 V dan kam bo'lmaganda, rotorning aylanishlar chastotasi 1400 ayl/min dan ortib ketmasligi lozim. So'ng nominal yuklamali gcneratorning boshlang'ich (mini­mal) uyg'otish chastotasi atrof-muhit haroratida tekshiriladi.
To'g'rilagichdan chiqayotgan kuchlanish 12,5 V dan kichik bo'lmasa, rotorning aylanishlar chastotasi 1400 ayl/min dan katta bo'lmasligi lozim. So’ng generatorni uyg'otishdagi boshlang'ich (minimal) aylanishlar chastotasi nominal yuklamada atrof-muhit va generator temperaturasi (20,7 + 5 °C) da tekshiriladi. To'g'rila­gichdan chiqayotgan kuchlanish 12,5 V dan kam va yuklamadagi tok kuchi 80 A bo'lsa, rotorning aylanishlar chastotasi 3200 ayl/min dan katta bo'lmasligi lozim. O'zgaruvchan tok genera- torining boshqa markalari ham shu tartibda tekshiriladi. ularning ko'rsatkichlari texnik shartlarga solishliriladi.

2. 
   O'zgarmas tok gcncratorini ta’mirlash
   

Generatorning mexanik va elektr nosozliklari uni elektr motor rejimida sinalganda aniqlanadi.
Dastlab yakorni qo'lda aylantirib, generatorda mexanik nosozliklar yo'qligiga ishonch hosil qilinadi. Generator elektr motor rejimida stendda tekshiriladi (4.33- rasm). Sinashda reos- tatning qarshiligi yakorning aylanishlar chastotasi 200 ayl/min bo'lishini ta'minlashi mumkin. Agar yakor tekis aylanmasa, bu uning chul- g'amlari shikastlanganligini ko'rsatadi.
/ — generator; 2 — ampermetr;