Iymon qo'shigi

Umumiy mehnat sarfining dastgoh turlari bo'yicha taqsimlanishi

Dastgoh luri	Ta’mirlash	Dastgoh turi	Ta’mirlash
	korxonalari		korxonalari
	uchun		uchun
Tokarlik dastgohi		Frezalash dastgohi	10
yirik	10	Randalash dastgohi	4
o'rtacha	20	Yig'ish dastgohi	8
kichik	8
Parmalash	16	Silindrlarni yig'ish	6
dastgohi		dastgohi
Revolver dastgohi	4	Jilvirlash dastgohi	14

Ikkinchi holda, ishlab chiqarish uchastkalarining maydoni keltirilgan formulalarning biri bilan aniqlanadi:
'uch =fi Ъ ^F_Wh=fi0 f Щ ^uch =/k‘ ^NV bunda:yj,^₀._r ,f_y — mos ravishda bir ishchiga, bir ish o'rniga va bir keltirilgan tubdan ta’mirlashga to'g'ri keluvchi nisbiy maydon (jadvalda keltirilgan); P, A/₍. N_k — mos ravishda ishchilarning soni, ish o'rinlarining soni va keltirilgan tubdan ta’mirlashlaming yillik rejasi.
Oqimda yig'iladigan uchastka maydoni quyidagi ifodadan aniqlanadi: Fj = L(b + 6, + h₂). Bunda: L — oqim liniyasining uzunligi; b — oqim liniyasining kengligi; A, — devor bilan yig'ish liniyasi o'rtasidagi masofa, I —1,2 m; b₂ — transport o'tish joyining kengligi, 2—3 m.
Oqim liniyasining ish u/unligi quyidagi ifodadan aniqlanadi:
L =M_j(l + a) + a_r Bunda: / — ta’mirlanadigan aviomobilning uzunligi; a — ikkita yig’ish o'mi yo'llari orasidagi masofa, 0,7—

1. 
   9 m; a, — liniya ikki chekkasi orasidagi masofa, 2.0—2,5; M- — yig'ish joylarining soni.
   

Uchastkalarning hisoblangan maydonlari, keyinchaliк usku­nalarni joylashtirish, uchastkaning rejasini ishlab chiqish paytida aniqlanadi. Maishiy, omborxona, yordamchi va ma'muriy binolarning maydonlari ishlab chiqarish maydonlariga bog'liq holda aniqlanadi: maishiy va yordamchi binolar 10—15% ni, ombor- xonalar 6—8% ni, ma’muriy binolar 2—4% ni tashkil qiladi.
Uchinchi holda, ishlab chiqarish maydonlari quyidagi fornui- ladan aniqlanadi: K_h f_n- Bunda: korxonaning
rejasiga kirgan alohida avtomobillar, agregatlar va detallarning soni; К_kl— alohida avtomobillar, agregatlar yoki detallarni mg uibdan ta’mirini shartli keltirilgan ta’mirlash koeffitsiyenti; /_n — nisbiy (ta'mirlash birligiga to'g'ri keluvchi) maydon.

Nisbiy maydonni korxonaning rejasiga bog'liq holda o‘zgarishini hisobga olib, f_n ning qiymatini aniqlash uchun quyidagi formula taklif etilgan:
/n = + ^B>
" W_miK_kl ’
bunda: A — ta’mirlash korxonasi rejasining o'zgarishiga bog‘liq bo'lgan, uchastka maydonining o'zgarishini ko'rsatuvchi koef- fitsiyerrt; В — korxona rejasining o‘zgarishi bilan uchastka maydo­nining o'zgarmasligini ko'rsatuvchi koeffitsiyent.
/_n ning qiymatini ishlab chiqarish maydonini aniqlash for- mulasiga qo'yib, quyidagi ifodani hosil qilamiz:
F = A + W_mK_b B.

3. 
   jadvalda A va В koeffitsiyentlarning qiymatlari keltirilgan.
   

6.3- jadvat
Reja bo'yicha yiliga 1000 — 10000 dona motor ta'mirlaydigan korxona sexlari (bo'limlari) ning nisbiy maydonlar koeffitsiyenti

Sexiar (bo'limlar)ning nomlari	Avtomobil motorini ta'mirlash
	A	В
Qismlarga ajratisli-yuvish	171	0,0586
Detallarni ta’mirlash	149	0,0608
Yig'ish	239	0,0859
Jami ishlab chiqarish maydoni	559	0,2053
Yordamchi uchastkalar	112	0,0410
Hammasi	671	0,2463

Ta'mirlash korxonasini joylashtirish barcha ishlab chiqarish uchastkalarini joylashtirish boMimlari o'rtasidagi eng yaxshi o'zaro texnologik bogliqlikni ta’minlovchi rejadan iborat. Bu reja eng qisqa yuk oqimi, mavjud qurilish va yong‘in chiqishiga qarshi loyiha yaratishdan iborat. Sex (bo'limlar)ni joylashtirishda mashinalar, agregatlar, qism va motorlarning ishlab chiqarish jarayoni yo'nalishiga to'g'ri kelishi asosiy qoida bo'lishi lozim.
Ta'mirlanadigan avtomobil agregat va qismlarining barcha detallari o'matiladigan asosiy baza detaining harakatlanishiga qarab, texnologik jarayonlar uch: to'g'ri chiziqli; Г shakldagi; П shaklidagi sxemaga bo'linadi.

6.1- rasm. Avtomobillarni ta’mirlash korxonasi asosiy uchastkalarining joylashishi:
a — to'g'ri chiziqli oqimda; b — Г shaklidagi oqimda: d — П shaklidagi oqimda;

1. 
   — qismlarga ajratish va yuvish bo'limi; 2— nuqsonlari bo'yicha saralash va komplektlash uchastkasi; J — detallarni ta’mirlash uchastkasi;
   

4— qism va agregatlarni ta'mirlash uchastkasi; 5— mashinafarni yig'ish uchastkasi; 6— kabina va kuzovlarni ta’mirlash uchastkasi.
To’g'ri chiziqli oqim (6.1- rasm, a) uncha katta bo'lmagan va o'rtacha ustaxonalar uchun qulayroq hisoblanadi. Uning asosiy kamchiliklariga kuzov sexini joylashtirishning murakkabligi, hino uzunligining va transport yo'llari uzunliklarining oshib ketishi kiradi.
Г shaklidagi va П shaklidagi oqimlar (6.1- rasm, b, d) tran­sport yo'lini ancha qisqartirish imkonini beradi, kabina, kuzov uchastkalarining joylashishi yaxshilanadi. Bunda binoning perimetri qisqaradi, natijada qurilish xarajatlari kamayadi. Biroq, uchast- kalarning joylashishi baza detallarni ta'mirlashda, ularning harakatini qiyinlashtiradi.
Korxcnani texnologik joylashtirishning sxemasini tanlash, uning ishlab chiqarish rejasiga, asosan, ishlab chiqariladigan mahsulot turiga bog'liq.
To'g'ri chiziqli oqim ko'proq umumiy vazifalarni bajaruvchi ustaxonalar, Г va П shaklidagi oqimlar avtomobillarni ta'mirlash korxonalarida qo'llaniladi.
Ta’mirlash korxonalarining uchastka va boMimlarini joylash- tirishda quyidagi qoidalaiga rioya qilish lozim:

1. 
   Ta'mirlanadigan agregatlar va yirik detallar texnologik ketma- ketligi talablarga mos holda eng qisqa yo'l bilan harakatlanishi lozim.
   
2. 
   Qismlarga ajratish-yig'ish va ta’mirlash uchastkalarining o'zaro joylashishi texnologik jarayon va asosiy yuk oqimining yo'nalishiga qarab aniqlanadi.
   
3. 
   Sinash stansiyasi motor bo'limining yonida joylashgan boMishi kerak.
   
4. 
   Asbob omborxonasini mexanik boMim yoniga joylashtirish maqsadga muvofiq.
   
5. 
   Katta miqdordagi suv iste’mol qiluvchi uchastkalarni bir joyga joylashtirish lozim.
   
6. 
   YongMn xavfi boMgan (tcmirchilik, payvandlash, miskarlik, yog'ochsozlik-tikish, sinash) boMimlar bir-birlaridan kapital devorlar bilan ajratilishi zarur.
   
7. 
   Uskunalarni rejalashtirish va o'rnatish operatsiyalari, texno­logik ketma-ketlikka mos holda, zarur boMgan oMishlami va texnika xavfsizligi talablariga muvofiq olib boriladi.
   
8. 
   Texnologik jarayonlarda zararli gazlar va bugMar ajralib chiqmaydigan boMimlar va xonalar bir-biridan devor bilan ajra- tilmasa ham boMadi.
   

Bosh reja loyiha ning asosiy qismlaridan biri hisoblanadi. Bosh reja korxona uchastkasidagi barcha bino, inshoot va qurilmalarni joylashtirish rejasini o‘z ichiga oladi.
Bosh reja ishlab chiqilganda korxona hududida bino, inshoot, transport va muhandislik tarmoqlarini maqbul joylashtirish masalalari yechilishi lozim.
Bosh reja loyihasi korxona hududidan samarali foydalanishga yordam berishi, transport va muhandislik tarmoqlarining maqbul masofalarini hamda yaxshi sanitar va ishlab chiqarish sharoitlarini nazarda tutgan boMishi, korxonaning kengayishi ham hisobga olinishi lozim. Bosh reja sxemasini aniqlashda barcha ishlab chiqarish bino- larining maydoni hisoblangan bo'lishi lozim, bunda bug¹ qozoni va ayrim yongMndan xavfli omborxonalardan tashqari, barcha binolarni bir korpusda joylashtirish ga harakat qilish kerak.
Mashinalar saqlashga qo'yilganda ular orasidagi oMish joy­larining kengligi I m dan kam boMmasligi lozim.
Korxona hududi mumkin qadar o'ralgan va oqova suvlari, bino- lardan tushgan suvlar oqib ketadigan qilib tekislangan bo'lishi, maydonchalarda piyoda va transporting o'tish va yurish joylari nazarda tutilgan bo'lishi lozim.
Zaxira suv havzalari, o^kralar, transheyalar va boshqa chuqurliklar yopiq bo'lishi yoki barcha tomondan o'ralgan boMishi lozim.
Korxona hovlisi hududida yuk oqimlarining kesishmasligini ta’minlash kerak, yo'llarning kengligi mavjud me’yorlarga mos kelishi, ularda transport vositalarining harakat tezligi 10 km/soatdan oshmasligi lozim.
Bosh rejani tuzishda quyidagilarni nazarda tutish lozim: avto­mobillarni ta'mirlashga qabul qilish, saqlash va ularni buyurt-

machilarga topshirish maydonchalari; omborxonalar; oshxona; dam olish maydonchalari.
Ko4arish-tashish vositalarini tanlash og'ir detallar, qismlar, agregatlar va avtomobillarni tashish, ajratish-yig'ish ishlarini keng miqyosda mexanizatsiyalash maqsadida olib boriladi. Loyihada elcktr- lashtirilgan va mexanizatsiyalashtirilgan yuk ko'tarish qurilmalarini va moslamalami qoMlash nazarda tutilgan bo'lishi lozim. Dastaki yuk ko‘tarish uskunalaridan foydalanishni loyihalash mexanizatsiya- lashtirishning imkoni bo'lmagan hollardagina nazarda tutiladi.
Energiyaning ayrim lurlariga bo‘lgan ehtiyoj loyihaning energetik qismida nazarda tutiladi.
Elektr energiyasiga bo'lgan yillik ehtiyoj quyidagi formuladan aniqlanadi: Q_t = N_e F* “г V Bunda: N_e — uskunalar guruhi uchun belgilangan quwat, kW; — uskunaning haqiqiy yillik vaqt fondi, soat; — talab koeffitsiyenti (metall qirqish dastgohlari uchun Xj = 0,15—0,20; isitish asboblari uchun A, = 0,6; yorit- qichlar uchun A, =0,8); t_yu — uskunalarning turlari bo'yicha yuklanish koeffitsiyenti, 0,75—0,82.
Siqilgan havoga bo'lgan ehtiyoj bir minutlik sarf bo'yicha aniqlanadi: @_sh = 1,5AT, g_shn, bunda: 1,5 —siqilgan havoning yo'qolishini hisobga oluvchi koeffitsiyent; Aj — talab koeffitsiyenti, 0,2—0,6; g_SL— bir minutda birlik uskuna tomonidan iste’mol qilinadigan navo miqdori, 0,2—1,2; n — uskunalar soni.
Siqilgan havoning yillik sarfi, u uning bir minutlik sarfi va uskunaning yillik vaqt fondi bo‘yicha aniqlanadi: (3 _h = 60Q_ih/^_ls.
Suv sarfi uning bir soatlik sarfi bo'yicha aniqlanadi. Suv iste'molchilarini shart I i ravishda uch guruhga bo'lish mumkin. Birinchi guruhga davriy ravishda to'ldirilib turiladigan suv sig'imi bo'lgan iste’molchilar (yuvish mashinalari, vannalar, bo'yash kameralari va boshqalar), ular uchun bir soatlik suv sarfi

/
bunda: V — vannaning hajmi, m^J; t — io‘lish muddati, soat. Yillik suv sarfi: Q_y =V(A + k
_yh),
bunda: A — idishdagi suvning bir yildagi almashtirishlari soni; к — suvning har haftada qo'shimcha quyib turilishini hisobga oluvchi koeffitsiyent, 0,1—0,2; Ф_у|1 — uskunaning yillik haqiqiy fondi.
Ikkinchi guruh iste’molchilariga suvning bitta buyumga yoki ma’lum vaqt oralig'ida me’yorli sarflovchilar kiradi. Ularqatoriga avtomobilni shlang bilan tashqarisini yuvish, silindrlar bloki va 294 uning kallaklarini gidravlik sinash, yuqori chastotali qurilmalar va boshqalar kiradi. Ulardagi suvning yillik sarfi bir buyumga sarflangan suv me’yorini buyumlarning yillik soniga ko'paytmasidan aniq­lanadi.
Uchinchi guruh iste’molchilarga issiqlik hosil qilib ishlovchi uskunalarning issiqligini chiqarib yuborishda, suvni sarflovchi iste'molchilar kiradi, masalan, motorlarni sinash stendlari.
Motorni sovitishga sarflanadigan bir soatlik suv sarfi, yonil- g'ining yonishidan hosil bo'lgan issiqlikning 28% ini suv bilan chiqarib yuborilishini hisobga olgan holda aniqlanadi.
Bug* sarfi solishtirma me’yorlar yoki uskunaning issiqlikka hisobi bo'yicha aniqlanadi. Yuvish mashinasining yuvish eritmasini isitish uchun bug' sarfi soatiga 80—100 kg qilib olinadi.
Asetilen sarfi quyidagi formuladan aniqlanadi: Q_a = g_K - T_y bunda: g_as— bir gorelka uchun bir soatlik asetilen sarfi, m³; T_y— yillik ish hajmi, soat; K— talab koeffitsiyenti, 0,5—0,6.
Kislorod sarfi asetilen sarfidan 10—15% ko'p boMadi.
(^бТзТ) Ta'mirlash binolariga qo‘yiladigan yong‘inga qarshi va sanitariya-texnik talablar
Ta’mirlash korxonalarini loyihalashda binoning berilgan ishlab chiqarish maydonlarida, uning perimetri minimal boMishini ta'minlash lozim, bu esa, o‘z navbatida, tashqi devorlarni ko'tarish, isitish jihozlarini o'rnatish uchun sarflanadigan xarajatlarni kamayishiga olib keladi. Bu nuqtayi nazardan, eng afzali kvadrat shaklidagi binodir. Binoning uzunligini uning eniga nisbatan ko'pi bilan 3 : I nisbatda bo'I ish iga ruxsat etiladi.
Ta’mirlash korxonalarida bino ustunlarining qadami 6 m, qulochi esa 6, 9, 12 va 18 m qilib olinishi mumkin, ularning uzunliklari yig'ma temir-heton balkalarning uzunliklariga to'g'ri keladi. Ishlab chiqarish binolarining balandligi ta'mirlanadigan avtomobilning gabarit oMchamlariga bog'liq holda tanlanadi.
Ishlab chiqarish binolari ichidagi transport yurish yo'lak- larining kengligi harakat bir tomonlama bo'lsa, 2 — 2,5 m, ikki tomonlama bo'lsa, 3,25 — 3,5 m ga teng qilib olinadi. Piyodalarning o'tish joylari kengligi, ishchilarni o'tkaza olish xususiyatidan aniqlanib, ular I — 2 m atrofida bo'ladi. Termik pechlar yonidagi o'tish joylarining kengligi 1,5 m dan kam bo'lmasligi lozim
YongMn xavfliligi darajasi bo'yicha ishlab chiqarish jarayon­larini besh turkumga bo'lish mumkin. Birinchi turkumga gaz gene­rator, bo'yash boMimlari, lok-bo'yoq materiallari va polimer materiallari ombori va boshqalar; ikkinchi turkumga yonilg'i-moylash materiallari omborxonasi; uchinchi turkumga yog‘ochga ishlov berish, tikuvchilik, yonilg'i, kimyoviy moddalar omborxonalari; to'rtinchi turkumga motorlarni sinash bo'limi, temirchilik, payvandlash, miskarlik-radiator bo'limlari; beshinchi turkumga qismlarga ajratish-yig‘ish, bosh mexanik va boshqalar kiradi.
Ishlab chiqarish binolari uchastkalarini joylashtirishda yong'in xavfsizligi bo'yicha 1, 2 va 3- turkumlarni tashqi devor yaqiniga joylashtirish zarur.
Barcha ishlab chiqarish va yordamchi xonalardagi odamlarni o'z vaqtida evakuatsiya qilish uchun ikkitadan kam bo'lmagan chiqish joylari nazarda tutilgan bo'lishi lozim. Bunday chiqish joylarining birinchisi, bir paytning o'zida 50 nafardan ko'proq ishchi ishlaydigan joylarda nazarda tutilishi lozim.
lnshootlar va binolar bosh reja asosida joylashtirilganda ular orasidagi masofa 10 — 20 m oralig'ida bo'lishi lozim.
Sanitar-texnik talablar ishchilarga yaxshi shart-sharoit tug'di- rib beradi. Buning uchun bosh rejani loyihalashtirish jarayonida binolarni shunday joylashtirish kerakki, shainol ta’siridan va tabiiy yorug'likdan foydalanish samarali bo'lsin. Ishlab chiqarish jarayoni bajarilayotgan binolarda gaz, bug¹, chang, namlik ajralib chiqayot- gan uchastkalarni izolatsiya qilish lozim.
Ishlab chiqarish binolarida bir ishchiga 4,5 m² dan kam bo'lmagan, ma’muriy-xo'jalik binolarida 3,25 m² pol maydoni nazarda tutilishi lozim. Bu binolardagi temperatura 16 — 18 °C dan past, 26 °C dan yuqori bo'lmasligi lozim.
ishlab chiqarish korxonasi har bir ishchini smena davomida 25 I suv bilan ta’minlashi lozim (issiq sexlarda 45 I gacha).
Sanitar talablarga muvofiq, ta'mirlash korxonasining barcha hollarida tabiiy, mexanik yoki aralash shamollatish nazarda tutilgan bo'lishi lozim.
Uchastka uchun zarur bo'lgan havo almashtirish quyidagi formuladan hisoblanadi. W= Иц, bunda V— xona hajmi, m-; h — havo almashtirish koeffitsiyenti, uning qiymati uchastkalarning turiga bog'liq bo'lgan holda 1,5 dan 12 gacha o'zgaradi.
So'rib olinayotgan havo xuddi shu miqdordagi toza havo bilan almashtirilishi lozim. So'rib olinayotgan havoning miqdori = (1,Ы,2)И^а teng. ning qiymati shartli ravishda kiritish ventilatorining unumdorligiga teng qilib olinadi.
Ventilator elektr motori uchun zarur bo'lgan quvvat quyidagi formuladan aniqlanadi:
N_t] =