Ix bob. Narxning mohiyati va shakllanish xususiyatlari

Monopoliya sharoitida narxning shakllanishi. 
Monopoliya 
sharoitida narx shakllanishining o ‘ziga xos jihati shundaki. 
agar mayda tovar ishlab chiqaruvchilar faqat o ‘zlarining indi­
vidual narxlarini o‘zgartira olsalar, ulardan farqli oMaroq bozor 
ishtirokchilari sifatidagi monopoliyalar bozor narxlarini o ‘zlari 
belgilay oladilar. Bunda monopoliyalar ommaviy talabning 
oshishi bilan narxning oshishi hamda ommaviy taklifning osh­
ishi bilan narxning pasayib borishidan o ‘ziga xos tarzda foy- 
dalanadilar.
Ommaviy tartibda tovarlarni sotuvchi monopoliyalar o ‘z 
manfaatlari yoMida taklif kam boMganda narxning oshishi ten- 
densiyasidan foydalanadilar.
Ommaviy taklif bo‘yicha narx o‘zgarishi 
quyidagi miqdoriy 
bogMiqlikni aks ettiradi: talabga nisbatan tovarlar taklifi 
qanchalik yuqori boMsa, bozor narxi darajasi shunchalik past 
boMadi va aksincha, taklif kamayishi bilan narx oshib boradi. 
Bu bogMiqlik 5-chizmada yaqqolroq namoyon boMadi.
294
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Narx
5-chizma. Taklif bo‘yicha narx egri chizigM.
Chizmadan ko'rinadiki, tik o'qda muayyan tovarlar taklifi 
hajmining ko'payib borishi, yotiq o'qda esa, mahsulot birligiga 
boMgan narx darajasining oshib borishi aks ettirilgan. Taklif 
bo'yicha narx egri chizigM 
(P
1
P
2
) 
bozor narxining tovarlarning 
ommaviy taklifiga bogMiqligini ifodalaydi.
Monopolistlar mahsulotlarning sun'iy taqchilligini vujudga 
keltirish maqsadida o'z tovarlarini sotish hajmini ataylab 
qisqartiradilar. Bozorda tovarlarning etishmasligi monopol yu­
qori narxlarning o'sishiga olib keladi.
Monopoliyalar narxni oshirishning har bir yangi jarayonida 
tovarlarni ishlab chiqarish va sotish hajmini qisqartirishdan 
ko'rilgan 
zararni 
hisobga 
oladi. 
Daromaddan 
bunday 
yo'qotishlarning oldini olish maqsadida ular yangi narxlarni 
yanada yuqori darajada belgilaydilar. Shu bilan bir vaqtda 
monopoliyalar mahsulotlarning qisqargan hajmini sotishdan
295
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

olingan tushum yo‘l qo‘yilgan yo‘qotishni qoplashi hamda 
daromad miqdorining o'sishini ta’minlashini nazorat qilib 
turadilar.