Moliyaviy tahlil



Download 202,07 Kb.
bet1/3
Sana06.01.2022
Hajmi202,07 Kb.
#325140
  1   2   3
Bog'liq
Молиявий тахлил


O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI



IQTISODIY TAHLIL KAFЕDRASI

MOLIYAVIY TAHLIL

Fanidan

TOSHKЕNT-2021


OPERATSION FAOLIYATINI TAHLILI
1. Operatsion faoliyat tahlilining mazmuni va muhim vazifalari.

2. Korxona faoliyatining turlari: operatsion, investitsion va moliyaviy faoliyat.

3. Operatsion faoliyat tahlili va uning muhim jihatlari.

4. Mahsulot (ish, xizmatlar) ishlab chiqarish hajmini tahlili. . Mahsulot assortimentini boshqarish.. Sotish hajmini tahlili.

5 Korxona operatsion faoliyati samaradorligini (mehnat unumdorligi, ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanish, innovatsion mahsulot, eksport hajmi ko‘rsatkichlarini) baholash.


1.Operatsion faoliyat tahlilining mazmuni va muhim vazifalari
Operatsion faoliyat – xo‘jalik yurituvchi subyektning asosiy daromad olib keluvchi faoliyat turidir.

Operatsion faoliyat tahlilida xo‘jalik yurituvchi subyekt asosiy faoliyatining muhim obyektlari: mehnat vositalari, predmetlari va mehnat resurlarining ta’minoti, ishlab chiqarish, sotish va natijaga ega bo‘lishdagi kompleks tizim o‘rganiladi.

Mehnat vositalari va ulardan samarali foydalanishni tahlili.

Asosiy faoliyatda foydalaniladigan mehnat vositalariga asosiy vositalar, nomoddiy aktivlar kiritiladi. Ularning odatda aktiv va passiv turlari tarkiblanadi.

Aktiv asosiy vositalar bu ishlab chiqarish jarayonida bevosita qatnashuvchi mehnat vositalaridir.

Passiv asosiy vositalar ishlab chiqarish jarayoniga muhim sharoit ta’minlab beruvchi mehnat vositalaridir.

Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarni tahlil etishda ularning tarkibi, harakati, holati, samaradorligi, rentabelligi va dinamik o‘zgarishlariga muhim ahamiyat qaratiladi.

Asosiy vositalar tarkibiga quyidagi mezonlarga bir vaqtning o‘zida javob beradigan moddiy aktivlar kiritiladi1:

a) bir yildan ortiq xizmat qilish muddati;

b) bir birlik (to‘plam) uchun qiymati O‘zbekiston Respublikasida (xarid paytida) belgilangan eng kam oylik ish haqi miqdorining ellik baravaridan ortiq bo‘lgan buyumlar.

Korxona rahbari‚ shuningdek, hisobot yilida aktivlarni buxgalteriya hisobida asosiy vositalar sifatida hisobga olish uchun ular qiymatining eng kam chegarasini belgilashga haqlidir.
1-jadval

Asosiy vositalarning tasnifiy jihatlari



Ko‘rsatkichlar

Tasnifiy jihatlari

Asosiy vositalar

korxona tomonidan uzoq muddat davomida xo‘jalik faoliyatini yuritishda mahsulot ishlab chiqarish, ishlarni bajarish yoki xizmatlar ko‘rsatish jarayonida yoxud ma’muriy va ijtimoiy-madaniy vazifalarni amalga oshirish maqsadida foydalanish uchun tutib turiladigan moddiy aktivlar

Amortizatsiya

foydali xizmat muddati mobaynida aktivning amortizatsiyalanadigan qiymatini asosiy vositalarning vazifasidan kelib chiqqan holda mahsulot (ishlar, xizmatlar) tannarxiga yoki davr xarajatlariga muntazam taqsimlash va o‘tkazish ko‘rinishida eskirishning qiymat ifodasi

Foydali xizmat muddati

korxona aktivdan foydalanadigan vaqt davri yoki korxona ushbu aktivdan foydalanishdan olishni mo‘ljallayotgan mahsulot (ishlar va xizmatlar) miqdori. Qurib bitkazish, asbob-uskunalar bilan to‘liq jihozlash, qayta qurish, zamonaviylashtirish va texnik qayta qurollantirish bo‘yicha ishlar tugatilganidan so‘ng foydalanishga kiritilgan asosiy vositalar uchun foydali xizmat muddati bo‘lib ushbu ishlar tugatilganidan so‘ng mazkur asosiy vositalar foydalanishga kiritilgan paytdan boshlab korxona tomonidan asosiy vositalardan foydalaniladigan vaqt davri yoki korxona ushbu asosiy vositalarni qo‘llashdan kutayotgan mahsulot (ishlar, xizmatlar) miqdori hisoblanadi

Boshlang‘ich qiymat

to‘langan va qoplanmaydigan soliqlarni (yig‘imlarni), shuningdek‚ aktivni undan maqsadga muvofiq foydalanish uchun ishchi holatiga keltirish bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan yetkazib berish va montaj qilish, o‘rnatish, ishga tushirish va istalgan boshqa xarajatlarni hisobga olgan holda, asosiy vositalarni tiklash (qurish va qurib bitkazish) yoki xarid qilish bo‘yicha qilingan xarajatlarning qiymati

Joriy qiymat

ma’lum sanadagi amal qilayotgan bozor narxlari bo‘yicha asosiy vositalarning qiymati yoki xabardor qilingan, bitimni amalga oshirishni xohlovchi, mustaqil taraflar o‘rtasida bitimni amalga oshirishda aktivni sotib olish yoki majburiyatlarni bajarish uchun yetarli bo‘lgan summa

Qoldiq (balans) qiymat

jamlangan amortizatsiya summasini chegirgan holda asosiy vositalarning boshlang‘ich (tiklash) qiymati

Tugatish qiymati

asosiy vositalarning chiqib ketishi bo‘yicha kutilayotgan xarajatlarni chegirgan holda kutilayotgan foydali xizmat muddati oxirida asosiy vositalarni tugatish chog‘ida olinadigan aktivlarning faraz qilinayotgan summasi

Aktivlarni buxgalteriya hisobiga nomoddiy aktivlar sifatida qabul qilishda bir vaqtning o‘zida quyidagi shartlar bajarilishi kerak:

a) moddiy-ashyoviy tuzilishga ega bo‘lmasligi;

b) aktivlardan mahsulot ishlab chiqarishda (ishlar bajarish yoki xizmatlar ko‘rsatishda) yoxud korxonaning ma’muriy va boshqa funksiyalari uchun uzoq muddat, ya’ni davomiyligi 12 oydan yuqori foydali xizmat muddati yoki agar u ushbu muddatdan oshadigan bo‘lsa, oddiy operatsion sikl mobaynida foydalanish;

v) korxona ushbu aktivni keyinchalik qayta sotishni mo‘ljallamaydi;

g) ishonchlilik, ya’ni korxonada aktiv va unga bo‘lgan mutlaq huquqning mavjudligini tasdiqlovchi tegishli ravishda rasmiylashtirilgan hujjatlar (patentlar, guvohnomalar, boshqa muhofaza qiluvchi hujjatlar, patent, tovar belgisidan voz kechish (sotib olish) shartnomasi)ning mavjudligi.

d) korxona tomonidan boshqa aktivlardan identifikatsiyalash (bo‘lish, ajratish) imkoniyati, ya’ni aktivni undan foydalaniladigan xo‘jalik faoliyatidan alohida foydalanishning mumkin bo‘lishi.

2-jadval


Nomoddiy aktivlarning tasnifiy jihatlari

Ko‘rsatkichlar

Tasnifiy jihatlari

Nomoddiy aktivlar

korxona tomonidan ulardan ishlab chiqarish, ishlar bajarish, xizmatlar ko‘rsatish yoki tovarlarni sotish jarayonida foydalanish maqsadida yoxud ma’muriy va boshqa funksiyalarni amalga oshirish uchun uzoq muddat mobaynida tutib turiladigan, moddiy-ashyoviy mazmunga ega bo‘lmagan mol-mulk obyektlari

Amortizatsiya

foydali xizmat muddati mobaynida nomoddiy aktivning amortizatsiyalanadigan qiymatini uning vazifasidan kelib chiqqan holda mahsulot (ishlar, xizmatlar) tannarxiga yoki davr xarajatlariga muntazam taqsimlash va kiritish

Amortizatsiyalanadigan qiymat

taxmin qilinayotgan (baholangan) tugatish qiymatini chegirgan holda aktivning boshlang‘ich (tiklash) qiymati summasi

Foydali xizmat muddati

korxona tomonidan aktivdan foydalanish ko‘zda tutilgan davr yoki korxona ushbu aktivdan foydalanishdan olishni mo‘ljallayotgan mahsulot (ishlar va xizmatlar) miqdori

Boshlang‘ich qiymati

nomoddiy aktivlarni yaratish (ishlab chiqish) yoki sotib olish bo‘yicha haqiqatda amalga oshirilgan xarajatlar qiymati (pul mablag‘lari yoki ularning ekvivalentlarining summasi yoxud boshqa to‘lovlarning joriy qiymati), shu jumladan to‘langan va qoplanmaydigan soliqlar (yig‘imlar), shuningdek‚ aktivni undan maqsadga ko‘ra foydalanish uchun ishga yaroqli holatga keltirish bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan boshqa xarajatlar qiymati

Tugatish qiymati

nomoddiy aktivning chiqib ketishi bo‘yicha kutilayotgan xarajatlarni chegirgan holda uning foydali xizmat muddati oxirida aktivni tugatish chog‘ida olinishi kutilayotgan, aktivning taxmin qilinayotgan (baholangan) summasi

Joriy qiymati

ma’lum sanadagi amal qilayotgan bozor narxlari bo‘yicha nomoddiy aktivlarning qiymati yoki xabardor qilingan, bitimni amalga oshirishni xohlovchi, bir-biridan mustaqil taraflar o‘rtasida bitimni amalga oshirishda aktivni sotib olish yoki majburiyatlarni bajarish uchun yetarli bo‘lgan summa

Qoldiq (balans) qiymat

nomoddiy aktiv moliyaviy hisobot (buxgalteriya balansi)da aks ettiriladigan, boshlang‘ich (tiklash) qiymati va jamlangan amortizatsiya summasi o‘rtasidagi farq sifatida aniqlanadigan miqdor

Faol bozor

oldi-sotdi obyektlari bir turda (bir xil) bo‘lgan va har qanday vaqtda bitimni amalga oshirishni xohlovchi manfaatdor sotuvchi va xaridorlarni topish mumkin bo‘lgan, shuningdek‚ narxlar haqidagi ma’lumotlar oshkor (hammabop) bo‘lgan bozor

Mutlaq huquq

bu faqatgina huquq egasi tomonidan yoki uning roziligi bilan qonun hujjatlarida belgilangan tartibda uchinchi shaxsga berilishi mumkin bo‘lgan mulkiy huquq

Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar bilan ta’minlanganlik, ularning holati, harakati, samaradorligini, asosiy vositalarning rentabelligini baholashda tahlilning metodologik asoslari quyidagilardan iborat.

3-jadval

Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar, ulardan samarali foydalanish tahlilining muhim masalalari



Tahlil mavzulari

O‘rganiladigan ko‘rsatkichlar tizimi

Tahlil mazmuni

Tahlil natijasi

Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar tahlili va uning nazariy jihatlari

Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar tahlilining nazariy, metodologik asoslari

Ta’rifi, turkumlanishi, tahlil vazifalari, axborot manbalari bayon etiladi

Zamonaviy ta’rifi, turkumlanishi, tahlil mazmuni, vazifalari, axborot manbalari tavsiflanadi

Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar bilan ta’minlangan-

lik, va qurollanganlik tahlili



Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar bilan ta’minlanganlik koeffitsiyenti,

Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar bilan qurollanish koeffitsiyenti



Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar bilan ta’minlanishi, qurollanishi va uning dinamik o‘zgarishlari tahlil qilinadi

Ta’minlanganlik va qurollanganlikni o‘stirish choralari ko‘riladi

Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar harakatining tahlili

Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarning kirib kelish koeffitsiyenti,

Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarning chiqib ketish koeffitsiyenti,

Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar harakatining sifat ko‘rsatkichlari


Asosiy vositalar va nomoddiy aktvilarning harakat ko‘rsatkichlariga baho berish orqali ularning o‘zgarishi, o‘zgarish tendensiyalari tahlil qilinadi

Harakat ko‘rsatkichlarini yaxshilash choralari ko‘riladi

Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar holatining tahlili

Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarning eskirish koeffitsiyenti,

Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarning yaroqlik koeffitsiyenti



Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarning holatiga, ularning o‘zgarishiga va o‘zgarish tendensiyalariga baho beriladi

Holat ko‘rsatkichlarini yaxshilash choralari ko‘riladi

Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar samaradorligining tahlili

Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarning qaytimi,

Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarning sig‘im ko‘rsatkichlari



Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarning qaytimi va sig‘imiga, ularning o‘zgarishiga, mahsulot hajmiga ta’siri tahlil qilinadi

Samaradorlikni oshirish choralari ko‘riladi

Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarning rentabellik tahlili

Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarning rentabellik ko‘rsatkichlari

Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarning foydaligiga, uning o‘zgarishiga ta’sir etuvchi omillarga baho beriladi.

Rentabellikni oshirish choralari ko‘riladi

Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarning tahlilida o‘rganiladigan muhim ko‘rsatkichlar va ularning aniqlash tartiblarini quyidagi jadvalda ifoda etish mumkin.

4-jadval


Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar tahlilining ko‘rsatkichlar tizimi




Ko‘rsatkichlar

Ko‘rsatkich

larning aniqlanishi



Belgilar izohi

1

Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar bilan ta’minlanganlik koeffitsiyenti (Ta, Tn)

Ta=Av / Im
Tn=Na / Im


Av-asosiy vositalarning o‘rtacha yillik qiymati

Na-nomoddiy aktivlarning o‘rtacha yillik qiymati




2

Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar bilan qurollanishi koeffitsiyenti (Qa, Qn)

Qa=Av / X
Qn=Na / X


Im-ishlab chiqarish maydoni

X-xodimlarning o‘rtacha ro‘yxat soni



3

Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarning kirib kelish koeffitsiyenti (Ka,Kn)


Ka=Avk / Avo
Kn=Nak / Nao


Avk-kirib kelgan asosiy vositalarning qiymati

Avo-asosiy vositalarning yil oxiridagi qiymati

Nak-kirib kelgan nomoddiy aktivlar

Nao-nomoddiy aktivlarning yil oxiridagi qiymati



4

Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarning chiqib ketish koeffitsiyenti (Cha,Chn)

Cha=Avch / Avb
Chn=Nach / Nab


Avch-chiqib ketgan asosiy vositalar qiymati

Avb-asosiy vositalarning yil oxiridagi qiymati

Nach-nomoddiy aktivlarning chiqib ketgan qismi

Nab-nomoddiy aktivlarning yil boshidagi qiymati



5

Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarning harakatining sifat ko‘rsatkichlari(As,Ns)

As=Avk / Avch
Ns=Nak / Nach




6

Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarning eskirish koeffitsiyenti (Kea,Ken)

Kea=Ave / Avd
Ken=Nae / Nad

Ave-asosiy vosilarning eskirish qiymati

Avd-asosiy vositalarning boshlang‘ich qiymati

Naz-nomoddiy aktivlarning eskirish qiymati

Nad-nomoddiy aktivlarning boshlang‘ich qiymati



7

Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarning yaroqlilik koeffitsiyenti (Kyaa, Kyan)

Kyaa=Avq / Avd

Kyan=Naq / Nad



Avq-Asosiy vositalarning qoldiq qiymati

Naq-nomoddiy aktivlarning qoldiq qiymati



8

Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarning qaytimi (Aq, Nq)

Aq=Mx / Avo‘

Nq=Mx / Nao‘



Mx-mahsulot hajmi

Avo‘-asosiy vositalarning o‘rtacha yillik qiymati

Nao‘-nomoddiy aktivlarning o‘rtacha yillik qiymati


9

Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarning sig‘im ko‘rsatkichlari (As, Ns)

As=Avo‘ / Mx

Ns=Nao‘ / Mx






10

Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarning rentabellik ko‘rsatkichlari (Ra,Rn)

Ra=SF / Avo‘

Rn=SF / Nao‘



Sf-sof foyda

Mehnat predmetlari va ulardan samarali foydalanish tahlilida mehnat predmetlarining nazariy tavsifi, ularning turkumlanishi, xo‘jalik subyektining moddiy resurslar bilan ta’minlanganligi, samaradorligi, jami aktivlar tarkibidagi salmog‘i, moliyalashtirilishi, aylanuvchanligi bilan bog‘liq jihatlar tahlil etiladi.

5-jadval

Moddiy resurslar va ulardan samarali foydalanish tahlilining muhim masalalari



Tahlil mavzulari

O‘rganiladi-

gan ko‘rsatkichlar tizimi



Tahlil mazmuni

Tahlil natijasi

Moddiy resurslar tahlili mazmuni vazifalari va axborot manbalari

Moddiy resurslar tahlilining nazariy va metodologik asoslari

Ta’rifi, turkumlanishi, tahlil vazifalari, axborot manbaalari bayon etiladi

Zamonaviy ta’rifi, turkumlanishi, tahlil mazmuni, vazifalari, axborot manbalari tavsiflanadi

Moddiy resurslar bilan ta’minlan

ganlik tahlili


Moddiy resurslar ta’minlangan

lik koeffitsiyenti



Moddiy resurslar bilan ta’minlanganlik

ning holatiga, o‘zgarishlariga, dinamikasiga baho beriladi



Moddiy resurslar ta’minlanganlikdagi holat, uni yaxshilash choralari ko‘riladi

Moddiy resurslar samaradorli

gi tahlili



Moddiy resurslar qaytimi,

moddiy resurslar sig‘imi koeffitsiyenti



Moliy resurslardan samarali foydalanganlik darajasiga, mahsulot ishlab chiqarish hajmiga ta’siriga baho beriladi

Moddiy resurslar va ulardan samarali foydalanish imkoniyatlari aniqlanadi va choralari ko‘riladi

Moddiy resurslar aylanuvchanligi tahlili

Moddiy resurslarning aylanuvchan

lik koeffitsiyentlari



Moddiy resurslarning yangidan qiymat yaratishga, ularning qaytuvchanlik darajasiga, ish aktivligiga baho beriladi

Moddiy resurslar joriy holati va uni kelgusida yanada yaxshilash choralari ko‘riladi

Moddiy resurslar va ulardan samarali foydalanish tahlilida o‘rganiladigan ko‘rsatkichlar va ularning aniqlanish tartibi quyidagi jadvalda ifoda etilgan.

6-jadval


Moddiy resurslar va ulardan samarali foydalanish tahlili ko‘rsatkichlari

t/r

Ko‘rsatkichlar

Ko‘rsatkich

larning aniqlanishi



Belgilar izohi

1

Moddiy resurslar bilan ta’minlanganlik koeffitsiyenti

(Tmr)


Tmr=Mrx / Mrz


Haqiqatdagi moddiy resurslar ta’minoti

Moddiy resurslarga bo‘lgan zaruriy talab



2

Moddiy resurslar sig‘imi (Smr)

Smr=X / Mx


Im-ishlab chiqarish maydoni

X-xodimlarning o‘rtacha ro‘yxat soni



3

Moddiy resurslar qaytimi

Qmr=MMx / X




4

Moddiy resurslarni (o‘z va qarz mablag‘lari hisobiga) moliyalashtirish koeffitsiyenti (Km1,Km2)

Km1=O‘MM-UMA / Mr

Km2=QM-O‘MM / Md



O‘MM-o‘z mablag‘lari manbasi

O‘MA-uzoq muddatli aktivlar

QM-qarz mablag‘lari


5

Moddiy resurslardan chiqitlar salmog‘i koeffitsiyenti (MRch)

MRch=Mrch / MRs

Mrch-moddiy resurslarni ishlatishdan chiqitlar

Mrs-Moddiy resurslar sarfi



6

Moddiy resurslar aylanuvchanligi koeffitsiyenti

(MRa)


MRa=ST / Mrq

St-sotishdan tushum

Mr-moddiy resurslar qoldig‘i



7

Moddiy resurslar tarkibida import xom ashyolar salmog‘i (MRi)


MRi=Mri / Mrj

Mri-Import qilingan moddiy resurslar qiymati

Mrj-moddiy resurslar jami



8

Mahalliylashtiril­gan moddiy resurslar salmog‘I (MRm)

MRm=Mrm / Mrj

Mrm-mahalliylashtirilgan moddiy resurslar qiymati

9

Moddiy resurslardan ishlab chiqarishdan tashqari foydalanishning salmog‘i(MRt)

MRt=Mrt / Mru

Mrt-ishlab chiqarishdan tashqari foydalanilgan moddiy resurslar qiymati

Mru-Umumiy foydalanilgan moddiy resurslar qiymati



1

Moddiy resurslarning TMZ tarkibidagi salmog‘i (MRz)

MRz=Mr / TMZ

TMZ-tovar moddiy zaxiralar

Mr-moddiy resurslar qiymati


Mehnat resurslari va ulardan samarali foydalanishni tahlili.

Korxona faoliyatida mehnat omili muhim ahamiyat kasb etadi. Mehnat – bu inson va jamiyatning ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan oqil va ongli faoliyatdir.

Mehnat resurslari mehnatga layoqatli aholining 16 yoshdan 55 yoshgacha bo‘lgan ayollar va 16 yoshdan 60 yoshgacha bo‘lgan erkaklardan iborat qatlamidir.

Korxonada mehnat resurslari: xodim, ishchi, xizmatchi kategoriyalari bilan tarkiblanadi.

Xodim – korxonada band bo‘lgan barcha tarkib, ishchi-mahsulot ishlab chiqarishda bevosita qatnashuvchi, jismoniy mehnat bilan shug‘ullanuvchi, xizmatchilar – jismoniy mehnatdan tashqari, xizmat ko‘rsatuvchi tarkib hisoblanadi.

7-jadval

Mehnat resurslari va ulardan samarali foydalanish tahlilining muhim masalalari



Tahlil mavzulari

O‘rganiladigan ko‘rsatkichlar tizimi

Tahlil mazmuni

Tahlil natijasi

Mehnat resurslari va ulardan samarali foydalanish tahlili mazmuni vazifalari va axborot manbalari

Mehnat resurslari va ulardan samarali foydalanish tahlilining nazariy, metodologik asoslari tasniflanadi

Ta’rifi, turkumlanishi, tahlil vazifalari, axborot manbalari bayon etiladi

Zamonaviy ta’rifi, turkumlanishi, tahlil mazmuni, vazifalari, axborot manbalari tavsiflanadi

Korxonaning mehnat resurslari bilan ta’minlanishini tahlili

Mehnat resurslari tarkibi va ularning salmog‘i, koxonaning mehnat resurslari bilan ta’minlanish koeffitsiyenti

Mehnat resurslari turli tarkibiy belgilar bo‘yicha o‘rganiladi mutlaq va nisbiy o‘zgarishlari baholanadi

Mehnat resurslarini tarkibiy jihatdan o‘rganishga xodimlar mehnatidan samarali foydalanishning muhim omili deb qaraladi

Ish kuchi qo‘nimsizligi va ishchilarning malaka darajasini tahlili

Xodimlarning harakati (ishga qabul qilinishi, ishdan bo‘shash darajasi), qo‘nimsizlik, malaka darajasi

Xodimlar harakati va uning sifat ko‘rsatkichlari baholanadi

Xodimlar harakatida sifat o‘zgarishlarni ta’minlash chora-tadbirlari ko‘riladi

Ishchilarni ish vaqtidan foydalanishini tahlili va uning o‘zgarish sabablari

Ish vaqti fondidan foydalanish darajasini ifoda etuvchi ko‘rsatkichlar

Ishchilar sonining o‘zgarishi,

Bir ishchini ishlagan kunlarining o‘zgarishi,

Ish kuni davomiyligini o‘zgarishi


Ish vaqti fondidan samarali foydalanish, bo‘sh turishlar, ish vaqtida turli yo‘qotishlarni oldini olish choralari ko‘riladi

Mehnat unumdorligi tahlili

Mehnat resurslari va vaqt fondidan samarali foydalanish ko‘rsatkichlari

Bir xodimning mehnat unumi,

Bir ishchining mehnat unumi,

Bir kunlik mehnat unumi,

Bir soatlik mehnat unumi



Mehnat unumdorligini tarkibiy ko‘rsatkichlarini baholash orqali uni o‘stirish choralari ko‘riladi

Sanoat ishlab chiqarish xodimlari mehnat unumdorligiga ta’sir etuvchi omillar tahlili

Sanoat ishlab chiqarish xodimlarining mehnat unumdorligi ko‘rsatkichi

Ishchilarning sanoat ishlab chiqarish xodimlari tarkibidagi salmog‘ining o‘zgarishi, bir ishchining mehnat unumining o‘zgarishini ta’sir darajalari baholanadi

Xodimlar mehnat unumi va uning o‘zgarishiga ta’sir etuvchi birliklarni maqsadli boshqarish imkoni tug‘iladi

Ishchining mehnat unumdorligiga ta’sir etuvchi omillarning tahlili

Bir ishchining mehnat unumdorligi ko‘rsatkichi

Mehnat unumi va uning o‘zgarishiga:

bir ishchining yil davomida ishlagan o‘rtacha kishi kunlari;

ish kuni davomiyligi; ishchining bir soatlik ish unumi ta’siri hisob-kitob qilinadi


Ishchining mehnat unumi va uni o‘stirish choralari belgilanadi

Mahsulot mehnat sig‘imini tahlili

Mahsulot hajmiga ish vaqti sarfi ko‘rsatkichi

Mahsulotning mehnat sig‘imi, uning o‘zgarishi, o‘zgarish sabablari o‘rganiladi

Mahsulot hajmida mehnat sarfining optimallashtirish choralari ko‘riladi

Mahsulot hajmiga ta’sir etuvchi mehnat omillarini tahlili


Ishchilarning o‘rtacha ro‘yxat soni, bir ishchi tomonidan ishlangan ish kuni, ish kuni davomiyligi, o‘rtacha bir soatlik mehnat unumi

Mahsulot hajmiga ta’sirini omilli tahlili o‘tkaziladi, ta’sir darajalari hisob-kitob qilinadi

Mehnat omillarini ijobiy ta’sir birliklarini baholash orqali ularni rag‘batlantirish choralari ko‘riladi.

Mehnat resurslari bilan ta’minlanganlik va mehnat unumdorligini tahlilida quyidagi ko‘rsatkichlar tizimidan foydalaniladi.

8-jadval

Mehnat resurslari va ulardan samarali foydalanishning ko‘rsatkichlar tizimi



t/r

Ko‘rsatkichlar

Ko‘rsatkichlarning aniqlanishi

Belgilar izohi

1

Mehnat resurslari bilan ta’minlanganlik koeffitsiyenti(Mt)

Mt=Mr / Mrz

Mr-haqiqatda band qilingan mehnat resurslari

Mrz-zaruriy mehnat resurslari soni



2

Ishchilarning jami sanoat ishlab chiqarish xodimlarining tarkibidagi salmog‘i(Xis)

Xis=Is / X

Is-ishchilarning soni

X-xodimlarning ro‘yxat bo‘yicha o‘rtacha soni



3

Xizmatchilarning jami xodimlar tarkibidagi salmog‘i (Xxs)

Xxs=Xs / X

Xs-xizmatchilarning soni

4

Xodimlarni ishga qabul qilish koeffitsiyenti (Ibq)

Xiq=Xq / X

Xq-ishga qabul qilingan xodimlarning soni


5

Xodimlarni ishdan bo‘shatish koeffitsiyenti (Xib)

Xib=Xi / X

Xi-ishdan bo‘shagan xodimlarning soni

6

Xodimlar qo‘nimsizligi (Xq)

Xq=Ib / X

Ix-o‘z arizasiga muvofiq ishdan bo‘shaganlar soni

7

Mehnat unumdorligining inson va vaqt omili ko‘rsatkichlari

(MU):


MU




7

Bir xodimning mehnat unumi (MUx)

MUx=Mx / X

Mx-mahsulot hajmi

7

Bir ishchining mehnat unumi (MUi)

MUi=Mx / I

I-ishchilarning o‘rtacha ro‘yxat soni

7

Bir kunlik mehnat unumi (MUk)

MUk= Mx / Ik

Ik-jami ishlangan ish kunlari

7

Bir soatlik mehnat unumi (MUs)


MUs=Mx / Is

Is-jami ishlangan ish soatlari

8

Ish kuni davomiyligi (Id)


Id=Iis / Iik

Iis-jami ishlangan ish soatlari

Iik-jami ishlangan ish kunlari



9

O‘rtacha bir yillik ishlangan ish kunlarining haqiqiy ish vaqtidagi salmog‘i (Ivs)

Ivs=Iyk / Iykz

Iyk-bir yillik o‘rtacha ishlangan ish kunlari

Iykz-meyor bo‘yicha bir yillik ish kunlari



1

O‘rtacha ishlangan bir kunlik ish vaqtining me’yoriy ish vaqtidagi salmog‘i (Iks)

Iks=Ibs / Ism

Ibs-bir kunlik o‘rtacha ish vaqti

Ism-bir kunlik me’yoriy ish vaqti



1

Mehnat unumdorligini omilli ko‘rsatkichlari (Mu)

Mu

Mu-mehnat unumdorligi




Bir xodimga to‘g‘ri keladigan yillik mahsulot hajmi (Mux)

MUx=Is * Mui

Is-sanoat ishlab chiqarish xodimlari tarkibida ishchilarning salmog‘i

Mui-bir ishchining o‘rtacha yillik mahsulot hajmi






Bir ishchiga to‘g‘ri keladigan yillik mahsulot hajmi (Mui)

Mui=Iik*Ikd*Mus

Iik- bir ishchining yil davomida ishlagan o‘rtacha kishi kunlari

Ikd-ish kuni davomiyligi

Mus-ishchining bir soatlik ish unumi


1

Mahsulotning mehnat sig‘imi (Ms)

Ms=Ms/Mx

Ms-mahsulotga mehnat sarfi

Mx-mahsulot hajmi



1

Mahsulot hajmiga ta’sir etuvchi mehnat omillari (Mx)

Mx= Is*Iik*Ikd*Mus



Mahsulot ishlab chiqarish va sotishni tahlili

Mahsulot ishlab chiqarish va sotish faoliyatining asosiy sharti hisoblanadi.

Mahsulot ishlab chiqarish va sotish hajmi korxona tomonidan bozor konyunkturasini chuqur tahlil etgan holda mustaqil ravishda rejalashtiriladi.

Mahsulotlar ishlab chiqarish bo‘yicha biznes rejada mo‘ljallangan hajmni bajarilishini ta’minlash hamda yuqori sifatli, xaridorgir mahsulotlarni yaratilishi korxonaning bevosita muhim ko‘rsatkichlari bo‘lmish ishlab chiqarish tannarxi, xarajatlar hajmi, foyda va rentabellik, moliyaviy barqarorlik, to‘lov qobiliyati, sof pul mablag‘larining hisobot davr oxiriga ko‘payishini ta’minlovchi omildir.

9-jadval


Mahsulot ishlab chiqarish va sotish tahlilining muhim masalalari

Tahlil mavzulari

O‘rganiladigan ko‘rsatkichlar tizimi

Tahlil mazmuni

Tahlil natijasi

Mahsulot ishlab chiqarish va sotish tahlilining mazmuni vazifalari va axborot manbalari

Mahsulot ishlab chiqarish va sotish tahlilining nazariy, metodologik asoslari tasniflanadi

Mahsulot ishlab chiqarish va sotishning muhim ko‘rsatikichlar tizimi va ularning tasnifi, tahlil vazifalari, axborot manbalari bayon etiladi

Mahsulot ishlab chiqarish‚ sotishni tahlil etish mazmuni, vazifalari, axborot manbalari tavsiflanadi

Mahsulot ishlab chiqarish va sotish rejasining bajarilishi tahlili

Mahsulot ishlab chiqarish va sotish rejasining bajarilishi


Ishlab chiqarish va sotish rejasining bajarilishiga, dinamikasiga, qiyosiy o‘zgarishlariga baho beriladi

Korxona moliya-xo‘jalik faoliyatining istiqboldagi rejasi, byudjeti, prognoz ko‘rsatkichlari belgilanadi

Mahsulot ishlab chiqarish nomenklaturasi va assortimenti tahlili

Nomenklatura va assortiment rejasining bajarilishi

Nomenklatura va assortiment rejasininng bajarilishiga, reja bajarilishining korxona moliya-xo‘jalik faoliyatiga ta’siri o‘rganiladi

Nomenklatura va asoosrtimentni to‘g‘ri belgilash va ularni maqsadli boshqarish imkoniyatlari aniqlanadi hamda chora-tadbirlari belgilanadi

Mahsulot sifatining tahlili: ishlab chiqarishdagi brak

Oliy va birinchi kategoriyadagi mahsulot hajmi.

Mahsulotning sortlilik koeffitsiyenti.



Mahsulotning sifatligiga, uning pul tushumlari, moliyaviy natijaga ta’siriga baho beriladi

Mahsulotning sifatligini oshirish chora-tadbirlari ko‘riladi

Mahsulot ishlab chiqarish maromiyligining tahlili

Mahsulot ishlab chiqarish maromiyligi koeffitsiyenti.


Ishlab chiqarish maromiyligining uzluksiz va barqaror rivojlanishni ta’minlashdagi ahamiyatiga baho beriladi

Maromiylik va uning buzilishlarini oldini olish choralari ko‘riladi

Innovatsion mahsulotlar tahlili

Innvovatsion mahsulotlarning jami mahsulotlar tarkibidagi salmog‘i

Innovatsion mahsulotlar ularning raqobatdoshlikni ta’minlashdagi o‘rniga baho beriladi

Innvoatsion mahsulotlar hajmini oshirish, ilmiy, texnikaviy yangiliklarni amaliyotga keng joriy etish choralari ko‘riladi

Xorijga sotilgan mahsulotlar tahlili

Eksport qilingan mahsulotlarning jami mahsulotlar tarkibidagi salmog‘i

Eksport qilingan mahsulotlar hajmi, valyuta tushumlari va jahon bozoriga chiqish imkoniyatlariga baho beriladi

Eksport hajmini oshirish chora-tadbirlari ko‘riladi

Mahsulot ishlab chiqarish hajmiga ta’sir etuvchi omillar tahlili

Mahsulotning mehnat vositalari, mehnat predmetlari, mehnat omillari bilan bog‘liq samaradorligi


Mahsulot ishlab chiqarish va sotish hajmiga ta’sir etuvchi miqdor va sifat omillariga baho beriladi

Mahsulot ishlab chiqarish va sotish hajmini o‘stirish, uning barqaror rivojlanishini ta’minlash chora- tadbirlari ko‘riladi

Ishlab chiqarilgan mahsulot hajmini umumlashtiruvchi ko‘rsatkichlar tizimiga quyidagi ko‘rsatkichlar kiradi:

Yalpi mahsulot – bu korxonaning ma’lum bir davrda (kun, oy, chorak, yil) ishlab chiqargan mahsuloti, ko‘rsatgan xizmat va bajargan ishlarining amaldagi va solishtirma bahoda o‘lchangan hajmi.

Tovar mahsulot –ishlab chiqarishning barcha bo‘g‘inlaridan o‘tgan va tayyor holatga kelgan, iste’molchilarga yetkazib berish uchun mo‘ljallangan mahsulotlar.

Sotilgan mahsulot – iste’molchilarga ortib jo‘natilgan yoki hisob hujjatlari taqdim etilgan mahsulotlar.

Mahsulotlar nomenklaturasi – deb, miqdor holida tovarlar guruhlari, kichik guruhlari va pozitsiyalarini belgilashda hamda hisobga olishda qabul qilingan ro‘yxatidir.

Tovar (ish, xizmat)lar assortimenti - deb esa, mahsulotlarning ma’lum bir belgilariga qarab, ya’ni, uning turlari, navi, o‘lchami, markasi, artikullariga qarab ajratiladigan mahsulotlar xilidir.

Korxona uchun ko‘proq foyda keltiruvchi, kam xarajat talab etadigan tovarlarni ishlab chiqarish manfaatlidir. Shu sababli, tovarlarni ishlab chiqarish hajmini tahlil qilishda strukturaviy o‘zgarishlarni tahlil etishga alohida ahamiyat qaratiladi.

Mahsulotlar hajmida strukturaviy o‘zgarishlarni mehnat sig‘imi ko‘rsatkichlari orqali aniqlash mumkin. Mehnat sig‘imini me’yor-soat, me’yorlashtirilgan ish haqi ko‘rsatkichlari orqali aniqlanadi.

Mahsulot turlari bo‘yicha rejaning bajarilishi har xil darajada bo‘lishi strukturani o‘zgarishidan dalolat beradi. Struktura bo‘yicha mahsulot ishlab chiqarish rejasining bajarilishi uchun haqiqiy ishlab chiqarilgan mahsulotning barcha xillari rejalashtirilgan mahsulot tarkibi va tuzilishiga teng kelishi kerak.

Ishlab chiqarish maromiyligi - bir maromda mahsulot ishlab chiqarishni tasniflaydi.

Ishlab chiqarishni bir maromda tashkil etilishi resurslardan foydalanish darajasiga, mahsulot sifatini yaxshilanishiga, shartnomaviy majburiyatlarni bajarilishiga ta’sir etadi.

Mahsulot sifati. Tahlilda muhim e’tibor ishlab chiqarishga va sotilgan mahsulotlar sifatiga qaratiladi. Mahsulot sifati deganda - uning tovarlilik darajasi, xaridorlar didiga mosligi, xalqaro va mamlakat standart meyorlariga javob berishidagi ijobiy tasnifiy jihatlari nazarda tutiladi.

Xalqaro va mamlakat standarti talablariga mosligi yuzasidan mahsulotlarning oliy va birinchi kategoriyalar tarikblanadi.

10-jadval

Mahsulot ishlab chiqarish va sotish tahlilida o‘rganiladigan ko‘rsatkichlar tizimi



t/r

Ko‘rsatkichlar

Ko‘rsatkich

larning aniqlanishi



Belgilar izohi

1

Mahsulot ishlab chiqarish rejasining bajarilishi (Rb)

Rb=Mxx/Mxr

Mxx- haqiqatda ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi

Mxr-rejada ishlab chiqarilishi belgilangan mahsulot hajmi



2

Mahsulot nomenklaturasi va assortimenti rejasining bajarilishi (Rbn)

Rbn=Mxn/Mxr

Mxn-nomenklatura va assortimentga qabul qilingan mahsulot hajmi


3

Mahsulot ishlab chiqarish maromiyligi koeffitsiyenti(Mrb)

Rbm=Mxm/Mxr

Mxm-maromiylik hisobiga ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi

4

Ayrim tur mahsulotlarning jami mahsulotdagi salmog‘i(Mxs)

Mxs=Mat/Mx

Mat-ayrim tur mahsulotlar hajmi

5

Mahsulot tarkibida oliy sifat mahsulot salmog‘i(Mxo)

Mxo=Mxo/Mx

Mxo-oliy kategoriyadagi mahsulotlar hajmi

6

Mahsulot hajmida innvoatsion mahsulot hajmi(Mxi)

Mxi=Mi/Mx

Mi-innovatsion mahsulotlar hajmi

7

Mahsulot hajmiga mehnat omillari ta’siri(MXm)

MXm=Is*Ik*Is*Mus

Is-ishchilarning o‘rtacha ro‘yxat soni

Ik-bir ishchi tomonidan ishlangan ish kunlari

Is-ish kuni davomiyligi

Mus-bir soatlik mehnat unumi



8

Mahsulot ishlab chiqarish hajmiga moddiy resurslar ta’siri(MXmr)

MXmr=MR*MRq

MR-moddiy resurslar qiymati

MRq-moddiy resurslar qaytimi



9

Mahsulot ishlab chiqarish hajmiga mehnat vositalari ta’siri(MXa)

MXa=Avq * Avo‘

Avq–asosiy vositalarning o‘rtacha yillik qiymati

Avo‘-Asosiy vositalarning qaytimi



10

Sotish rejasining bajarilishi (Srb)

SRb=SMx/SMr

SMx-Haqiqiatda sotilgan mahsulot hajmi SMr-rejada belgilangan sotish hajmi

11

Shartnoma majburiyatlarini hisobga olgan holda sotish rejasining bajarilishi (SRsh)

SRsh=SMsh/SMx

SMsh-shartnoma majburiyatlarini hisobga olgan holda haqiqatda yetkazib berilgan mahsulot hajmi

Smx-yetkazib berilishi rejalashtirilgan mahsulot hajmi yetkazib erilishi



12

Sortlilik koeffitsiyenti (Ks)

Ks=MX/Mxb

Mxb-oliy kategoriya bahosida qayta hisoblangan mahsulot hajmi

13

O‘rtacha sotish bahosi (SBo‘)

SBo‘=MXq/MXm

MXq-Haqiqatda sotilgan mahsulot qiymati

MXm-Haqiqatda sotilgan mahsulot miqdori



14

Sotish hajmiga ta’sir etuvchi omillar (Smo‘)

SMo‘=TMqb+TMi-TMqo

TMqb-tayyor mahsulot davr boshiga qoldig‘i

TMi-Joriy davrda ishlab chiqarilgan tayyor mahsulot hajmi

TMqo-Tayyor mahsulotning davr oxiriga qoldig‘i




Download 202,07 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish