Moliyaviy tahlil

Aktivlarning aylanish davriyligi tavsifi

Faoliyat sikli	Naqdlik	Tovarlarni sotib olish qiymati	Tovarni qayta sotish qiymati	Foyda
1-davra	Naqd pul mablag‘lari 50 mln sum	Tovarlarni sotib olish 50 mln sum	Naqd pullar kirimi 75 mln sum	+25 mln sum
2- davra	Naqd pul mablag‘lari 75 mln sum	Tovarlarni sotib olish 75 mln sum	Naqd pullar kirimi 105 mln sum	+30 mln sum
3- davra	Naqd pul mablag‘lari 105 mln sum	Tovarlarni sotib olish 105 mln sum	Naqd pullar kirimi 130 mln sum	+25 mln sum
4-davra	Naqd pul mablag‘lari 130 mln sum	.....	......	.......
5-davra	...	.....	......	.......
.....	...	.....	......	.......

Chakana savdoda tovarlar naqd pulga sotib olinadi. Shu sababli ham ularda debitorlik majburiyatlarining jami aktivlar tarikibidagi salmog‘i unchalik yuqori bo‘lmaydi. Ulgurji savdoda tovarlarni kreditga sotish hisobiga jami aktivlar tarkibida majburiyatlar summasi biroz yuqori summani tashkil etadi. Shu sababli ham analitiklar birinchi navbatda etiborni majburiyatlarning sifatiga va muddatiga qaratmog‘i lozim. Shuningdek, savdo korxonalarida ish hajmiga ta’sir etuvchi muhim faktorlardan biri sifatida mavsumning o‘zgarishiga tahlilda alohida ahamiyat qaratmoq lozim.

Xizmat ko‘rsatuvchi korxonalar. Xizmat ko‘rsatuvchi kompaniyalarning o‘ziga xos xususiyati shundaki‚ ularda yangidan qiymat (mahsulot) yaratilmaydi. Xizmatlar omborda saqlanmaydi, zaxiralarning jami aktivlar tarikibidagi salmog‘i uncha yuqori bo‘lmaydi. Kompaniyalarda asosiy rolni intellektual kapital egallaydi. Bunday kompaniyalar tahlilida asosiy e’tibor, aylanma aktivlarning samaradorligiga qaratiladi.

Ishlab chiqarish korxonalari. Ishlab chiqarish korxonalari tarmoqning eng faol, yuqori potensialli, ko‘p mehnat va xarajat talab qiladigan tarmoq bo‘g‘ini hisoblanadi. Ularga xos bo‘lgan eng muhim jihatlar asosiy vositalar, tovar moddiy zaxiralar va tugallanmagan ishlab chiqarish aktivlari qiymatining juda yuqoriligi bilan xarakterlanadi.

Kommunal xizmatlar. Mazkur korxonalarda tahlilda eng muhim e’tibor an’anaviy hisoblangan to‘lovga qobillik, likvidlik, aktivlar va xususiy kapital rentabelligi ko‘rsatkichlarini baholash bilan farqlanadi. Kommunal xo‘jalik korxonalari uchun eng muhim ta’sir birligi sifatida uzoq muddatli majburiyatlarning qoplanuvchanlik darajasi baholanadi. Kommunal xo‘jalik korxonalari xarajatlarining qoplanishiga alohida urg‘u beriladi. Ularning moliyalashtirishdagi mavjud holat (o‘z-o‘zini moliyalashtirish, mahalliy va respublika byudjetidan, turli jamg‘armalardan, fondlardan mablag‘ ajratish hisobiga) baholanadi. Debitorlik majburiyatlarining sifatliligi tahliliga alohida urg‘u beriladi.

Gaz va neftni qayta ishlash korxonalari. Gaz va neftni qayta ishlash korxonalari moliyaviy hisobotlarida muhim element sifatida gaz va neft zaxiralarini qidirib topish va qazib chiqarish bilan bog‘liq xarajatlarni hisobga olish usullariga ahamiyat qaratiladi. Gaz va neftni qayta ishlash korxonalarida asosiy kapitalning miqdori jami aktivlar qatorida eng yuqori salmoqni tashkil etadi. Majburiyatlar summasi ham boshqa tarmoq kompaniyalariga nisbatan juda yuqori. Investitsion kapitalning samaradorligi va natijaviyligi muhim ko‘rsatkich sifatida baholanadi.

Transport korxonalari. Transport tashkilotlari barcha bo‘g‘inlarda o‘z ahamiyati va muhimligi bilan alohida o‘rin tutadi. Transport tashkilotlarida muhim samaradorlik ko‘rsatkichlari sifatida bir kilometr, bitta yo‘lovchi, tonna yukga qilingan xarajatlar darajasi baholanadi.

Qishloq xo‘jaligi. Qishloq xo‘jaligi korxonalari aktivlari tarkibida eng muhim element bu yer hisoblanadi. Boshqa aktivlardan farqli ravishda yer amortizatsiya qilinmaydigan aktiv hisoblanadi. Shuningdek‚ aktivlar qatorida biologik aktivlar salmog‘i ham yuqori ulushni tashkil etadi. Faoliyat samaradorligi va natijaviyligidagi dinamik o‘zgarishlar (o‘sish) qishloq xo‘jaligi korxonalarini rivojlanishining muhim omili hisoblanadi.

Moliyaviy soha. Moliyaviy kompaniyalarda aktivlar tarkibida asosiy ulushni qimmatli qog‘ozlarga, ko‘chmas mulkka va boshqa instrumentlarga yo‘naltirilgan qisqa va uzoq muddatli investitsiyalar hajmi tashkil etadi. Shu sababli birinchi navbatda ushbu investitsiyalarning sifatini baholashga.

Passivlar tarkibida eng yuqori ulushni albatta qarz mablag‘lari tashkil etadi. Masalan banklar ushbu majburiyatlarning jami passivlar tarkibidagi salmog‘i 90-95 foizga yetadi. Shu sababli‚ jalb qilingan qarz mablag‘larining qiymatiga, ularning qoplanishiga muhim ahamiyat beriladi.

Banklarning moliyaviy hisobotlari va ularning yuritilishi boshqa tarmoq korxonalaridan tubdan farq qiladi. Axborotlarni olinishi va ularda ma’lumotlarning ochib berilishi yuzasidan albatta farqli jihatlarni tarkiblash mumkin.

Banklar uchun eng muhim samaradorlik ko‘rsatkichi sifatida aktivlar rentabelligi, xususiy kapital rentabelligi ko‘rsatkichlari baholanadi.

1 Ўзбекистон Республикаси 5-сон бҳмс. Асосий воситалар. АВ 09.12.2014 й. 1299-1-сон билан рўйхатга олинган молия вазирининг Буйруғига биноан ўзгартиришлар киритилган.