Иšтисодий таілил фанининг моіияти, бозор иšтисодиёти шароитида аіамияти ва вазифалари

Молиявий салоҳият 
Ўз маблағлари 
(ҳусусий капитал) 
Мажбуриятлар (четдан 
жалб қилинган 
маблағлар) 
Қўшилган 
капитал 
Тўпланган 
капитал 
Узоқ 
муддатли 
Қисқа 
муддатли 
8.2 - Чизма. Корхонанинг молиявий салоҳияти таркиби. 
Бу кўрсаткичлар бухгалтерия балансининг пассив қисмида 
жойлашган бўлиб ҳар бири алоҳида гуруҳларда ва моддаларда ўз 
ифодасини топади. 
Корхонанинг бухгалтерия баланси унинг молиявий 
салоҳиятининг ҳолатини баҳолаш ва таҳлил қилиш учун асосий 
хужжат-маълумотлар манбаи бўлиб ҳисобланади. 
Корхонанинг моллиявий потенциалига, таъкидланганидек, 
ўзининг бухгалтерия балансида ифодаланган ўз маблағлари 
манбалари (Ум), узоқ муддатли пассивлар (Умп) ва ҳисоб 

---

153 
китоблар ва бошқа пассивлар, яъни четдан жалб қилинган қисқа 
муддатли пассивлар (Кмп) ва кредиторлар (Кр) киради. 
Буларнинг қийматини қўйидагича жамлаш мумкин. 
Мп=Ум+Умп+Кмп+Кр
Ушбу кўрсаткичларни таҳлил қилиш учун қўйидаги 
жадвални тузиш тавсия қилинади (8.1- жадвал). 
Ушбу жадвал маълумотларидан кўриниб турибдики, 
корхонанинг молиявий салоҳияти ҳисобот йилида 103,8% 
кўпайган. Энг эътиборли ҳусусияти шундаки корхонанинг ўз 
маблағлари 109,4% кўпайган бир пайтда четдан жалб қилинган 
маблағлар эса 0.6 % га камайган (100-99.4), Бу унинг таркибий 
ўзгаришида ҳам ўз ифодасини топади. Таҳлил қилинаётган 
даврда корхонанинг ўз маблағлари 2.4% кўпайган бўлса, шу 
миқдорга четдан жалб қилинган маблағлар камайган. 
Бу мажбуриятларнинг узоқ муддатли пассивлар бўйича 1,1 
% банд, қисқа муддатли пассивларнинг эса 1.5% банд камайиши 
эвазига содир бўлган. Мажбуриятлар таркибида кредитор 
қарзларнинг таркиби 0.2 % бандга ошган. 
Ушбу корхонадаги таркибий ҳолат таҳлили корхона молиявий 
салоҳиятининг ижобий томонга ўзгарганлигидан далолат бериб 
турибди, чунки корхонанинг ўз маблағлари қанча кўп бўлса унинг 
молиявий қарамлиги шунча камаяди. Шу жиҳатдан ушбу ҳолат 
бўйича дастлабки хулоса ижобий натижага эришганлигидан 
далолат беради. 
Таҳлил жараёнида корхонанинг молиявий потенциалини 
ифодаловчи кўрсаткичларни аниқлаш, баҳолаш ва таҳлил қилиш 
лозим. Иқтисодий моҳияти жиҳатидан корхонанинг молиявий 
потенциали ҳолатини ифодаловчи кўрсаткичлар бирқанча 
гуруҳларга бўлинади: ўз маблағи билан боғлиқ кўрсаткичлар. 
Четдан жалб қилинган маблағлар билан боғлиқ кўрсаткичлар ўз 
навбатида 2 гурҳга бўлинади: қисқа муддатли четдан жалб 
қилинган маблағлар, узоқ муддатли четдан жалб қилинган 
маблағлар.
Ушбу чизмадан кўриниб турибдики корхонанинг молиявий 
потенциалининг ҳолатини ифодаловчи кўрсаткичлар бир-бири 
билан ўзаро узвий алоқада. Масалан, биринчи туркумга кирган 
баъзи кўрсаткичлар иккинчи ва учинчи туркумларга кирмоқда. 
Бошқа туркумдаги кўрсаткичлар биринчи туркум
кўрсаткичларидан 
келиб чиқмоқда.

---

154