187
Солиққа тортилиш:
1. Фойдадан олинадиган солиқ
2. Бошқа солиқлар
10500
1500
9800
1490
107,1
100,6
Сармоя фаолияти:
1. Номддий активларни сотиб олиш, сотиш
2. Узоқ муддатли активларни сотиб олиш,
сотиш
3. Узоқ ва қисқа муддатли сармоялар
100
5000
12000
90
4800
11000
111,1
104,1
109,1
Молиявий фаолият:
1. Акциялардан тушумлар
2. Узоқ ва қисқа муддатли заёмлардан
тушумлар
3. Ижара бўйича тушумлар ва сарфлар
500
-
50
500
-
50
100
-
100
Валюта маблағлари оқимлари:
Валюта тушумлари:
1. Маҳсулот сотишдан
2. Олинган кредит
3. Бошқа тушумлар
Валюта
сарфлари
1.Ишлаб чиқаришга
2. Ишлаб чиқаришни ривлжлантиришга
3. Таъминотчиларга
4. Кредитларга ва бошқа сарфлар
50300
12000
-
20000
5000
21300
1000
43000
11000
-
18000
5000
19500
2000
111,3
120
-
111,1
100
109,2
50
Жадвалда келтирилган маълумотлар илгари молиявий
ҳисоботларда кўрсатилмас эди. Янги молиявий ҳисобот бозор
муносабатларига
мосланган
бўлиб,
янги
маълумотлар
корхоналарнинг бозорга оидлигини таҳлил қилишда катта рол
ўйнйди.
Жадвалда келтирилган маълумотлар шуни кўрсатадики,
корхонада:
- бозорга
оид фаолият кучайтирилаяпти;
- пул оқимлари ҳам даромадлар, ҳам ҳаражатлар бўйича
ривожланмоқда;
- молиявий фаолият ижобий натижаларга эга;
- бюджет билан алоқалар ривожланиб бормоқда;
- ташқи иқтисодий алоқалар ривожланмоқда. Валюта
тушумлари кўпаймоқда;
- таъминотчилар билан алоқалр жадаллаштирилаяпти.
3. Дебиторлик, кредиторлик қарзлари кўрсаткичлари. Бозор
муносабтлари даврида дебиторлик ва кредиторлик қарзларни
188
тутган ўрни тубдан ўзгаради. Собиқ иттифоқ даврида
корхоналарнинг фаолияти марказлаштирилган бўлиб, бутун
корхоналарнинг фаолият муаммолари
марказлаштирилган
бошқарув орқали ечилар эди.
Корхоналарни ресурслар биоан таъминлаш давлат
лимитлари билан маҳсулотларни сотиш давлат томонидан
тасдиқланган минтақалараро, республикалараро, тармоқлараро
кооперациялаштириш режалари билан аниқланар эди.
Натижада
дебиторлик ва кредиторлик қарзлар алоҳида
корхоналар
фаолияти билан боғлиқ бўлмай, ташқи халқ хўжалиги алоқалари
ва муаммолари билан аниқланар эди.
Бозор муносабатлари даврида
корхоналарга формал эмас,
реал
иқтисодий
мустақиллик
берилади.
Ўзбекистон
Республикасининг «Корхоналар тўғрисида»ги Ķонунида
таъкидланганки, бозор муносабатлари шаклланиш пайтида
«Давлат корхоналарга жавоб бермайди», «Корхоналар давлатга
жавоб бермайди». Корхоналар ўз вақтида тасдиқланган солиқ ва
тўловларни бериб туриши керак, давлат эса илгариги дотациява
субсидияларни камайтириб, корхоналар устидан умумий
бошқарувни сақлайди.
Бу
вазиятда
дебиторлик
вакредиторлик
қарзлар
корхоналарнинг бозорга оидлигини ифодаловчи катта аҳамиятга
эга бўлган кўрсаткичларга айланади. Ўзбекистон Республикаси
Молия вазирлиги ўзининг махсус буйруғи билан
дебиторлик ва
кредиторлик қарзлари тўғрисидаги ҳисоботни молиявий
таҳлилнинг асосий молиявий манбаларидан бири сифатида
тасдиқлангани тасодифан эмас.
Дебиторлик қарз - «бошқаларнинг менга қарзи»,
кредиторлик қарз - «менинг бошқаларга қарзим» деб ифодалаш
мумкин. Дебиторлик ва кредиторлик қарзлар корхоналараро
иқтисодий алоқаларни, ўзаро ҳисоб
китобларни ифодалаб, улар
бозор муносабатлари даврида корхоналарнинг ишлаб
чиқаришга, молиявий ҳолатига, бозорга оидлигига таъсир
кўрсатувчи омиллардан бирига айланади.
Бозор муносабатларига ўтиш даврида илгари шаклланган
корхоналараро иқтисодий алоқалар тарқалиб кетди. Бу
алоқаларни янги шарт-шароитларда янгичасига тубджан
ўзгартириб шакллантириш зарурияти пайдо бўлди. Натижада
корхоналараро алоқалар мураккаблашди ва дебиторлик-
189
кредиторлик қарзлар кўпая бошлади, ишлаб чиқаришга салбий
таъсир кўрсатувчи муаммога айланди.
Дебиторлик қарзлар корхоналарнинг нақт пулга ва моддий
айланма маблағларга бўлган эҳтиёжини чегаралайди. Бу
эхтиёжларни қоплаш учун корхоналар ташқи маблағларни
сафарбар этишга мажбур бўладилар. Дебиторлик қарзларнинг
кўпайиб бориши корхона айланма маблағларининг айланишини
секинлаштиради, демак, молиявий ҳолатини оғирлаштиради.
Кредиторлик қарзлар ҳам корхоналараро ҳисоб -
китобларни ўз вақтида ўтказмаслик натижасида пайдо бўлади.
Лекин кредиторлик қарзлар маблағларни корхоналар
фаолиятидан ташқарига чиқариш эмас, аксинча, корхоналар
фаолиятига бошқа корхона ва ташкилотларнинг маблағларини
жалб қилиш демакдир.
Кредиторлик қарзлар - «бошқа корхоналар ҳисобидан
фаолият кўрсатиш» деса ҳам бўлади. Чунки кўп корхоналар
маблағларга
бўлган
эҳтиёжларни
қоплаш
учун
банк
кредитларидан
эмас,
кредиторлик
қарзларидан
фойдаланмоқдалар. Демак, кредиторлик қарзларнинг кўпайиб
бориши бошқа корхоналарни оғир молиявий ҳолатга олиб келса,
дебиторлик
қарзларнинг
кўпайиши
корхоналарни
ўз
мажбуриятларидан қутилиш имкониятларини камайтиради,
айланма маблағларнинг айланишини сусайтиради.
Дебиторлик ва кредиторлик қарзларини таҳлил этганда
улар ҳажмининг ўзгариши-динамикаси ва ўзаро нисбати
аниқланади. Бу қарзларнинг динамикаси аниқланганда ҳам
дебиторлик, ҳам кредиторлик қарзлар бўйича муҳлатли ва
муҳлати ўтган қарзлар алоҳида таҳлил этилади.
Дебиторлик ва кредиторлик қарзлар ўртасидаги нисбат ҳар
хил, уларнинг ҳажми эса бир хил бўлиши мумкин.
Дебиторлик
қарзлар кредиторлик қарзлардан, кредиторлик қарзлар эса
дебиторлик қарзлардан кўп бўлиши мумкин.
«Дебиторлик
ва
кредиторлик
қарзлар
тўғрисида
далолатнома»
ва
молиявий
ҳисобот
маълумотларидан
фойдаланиб, бу қарзлар қуйидагича таҳлил қилиниши мумкин:
Do'stlaringiz bilan baham: 
