Иқтисодий таҲ

8.5-жадвал
Асосий фондларнинг эскириш ва яроқлилик даражасини таҳлил қилиш

№	Кўрсаткичлар	Йил бошига	Йил охирига	Ўзгариши (+,-)
1	Асосий фондларнинг бошланғич қиймати	39248	40775	+1527
2	Асосий фондларнинг эскириш суммаси	9317	11008	+1691
3	Асосий фондларнинг қолдиқ қиймати (1қ - 2қ)	29931	29767	-164
4	Асосий фондларнинг эскириш коеффитсиенти (2қ : 1қ х100)	23,7	27,0	+3,3
5	Асосий фондларнинг яроқлилик коеффитсиенти (3қ : 1қ х 100)	76,3	73,0	-3,3

8.5-жадвалдан берилган рақамлардан кўринишича, асосий фондларнинг қарийб чорак қисми амортизасиялаштирилган, яъни асосий фондларнинг эскирган қисмининг қиймати амортизасия ажратмаси сифатида таркиб топган. Асосий фондларнинг яроқлилик коеффитсиенти етарли даражада. Бинобарин, бу ўз навбатида корхонага маҳсулот ишлаб чиқариш режасини муваффақиятли бажариш учун имконият яратади. Ва ниҳоят, асосий фондларнинг техник даражасини ифодаловчи муҳим кўрсаткичлардан бири асбоб-ускуналарнинг хизмат қилиш ёши (даври) ҳисобланади. Бу кўрсаткични аниқлаш асбоб-ускуналар ва дастгоҳларнинг ишлаш қобилияти, уларни алмаштириш ҳамда пировард натижада фонд самарасини оширишга имконият яратади. Таҳлил қилиш учун ҳаракатдаги асбоб-ускуналар маълум турлари бўйича туркумланилиб, сўнгра уларнинг ҳақиқатда хизмат қилган даври норматив бўйича хизмат қилиш муддати билан таққосланади. Одатда, асбоб-ускуналар 10 йилгача бўлган даврда алмаштирилса техника тараққиёти талабларига жавоб бера олади деб ҳисобланилади.
Маҳсулот ишлаб чиқариш дастурини муваффақиятли бажариш, нафақат асосий фондларнинг таркиби, техник ҳолати, балки улардан самарали фойдаланишга кўп жиҳатдан боғлиқ. Асосий фондлардан фойдаланишнинг умумлаштирувчи кўрсаткичи фонддан олинадиган самара ҳисобланади. У асосий фондларнинг бир сўми ҳисобига қанча маҳсулот чиқарилганлигин кўрсатади. Масалан, корхонанинг бир йилда ишлаб чиқарган маҳсулот ҳажми 100 минг сўмни ташкил этсин, асосий фондларнинг ўртача йиллик қиймати 50 минг сўм, дейлик. Демак, фонддан олинадиган самара 2 сўмга тенг. Фонд самараси қуйидаги формула орқали ифодаланади:
ФС = ТМ (СТ) : АФ ;
бунда:
ФС - фонддан олинадиган самара;
ТМ (СТ) –товар маҳсулоти ( соф тушум) ҳажми;
АФ - асосий фондларнинг қиймати.
Фонд самараси кўрсаткичининг акси фонд сиғими деб аталади. Ушбу кўрсаткич асосий фондлар қийматини товар мҳсулоти ёки соф тушум ҳажмига нисбати тариқасида аниқланади.
Маҳсулот ҳажми ёки фонд самарасининг ўзгаришига турли омиллар таъсир кўрсатади. Масалан, умумий фонд самарасининг ўзгаришига 2 омил таъсир этади: машина ва асбоб-ускуналарнинг жами асосий фондлар таркибида тутган салмоғининг ўзгариши ва машина ва асбоб-ускуналардан олинадиган самарасининг ў згариши ва ҳ.к. Таҳлил учун қуйидаги жадвални ҳавола қиламиз (8.6-жадвал).