|
Интернализация модели инглиз-америка иќтисодчиси Рональд Коузнинг катта корпорациялар ичида алоЏида ички (инг.- internal) бозор мавжуд. У корпорация раЏбарлари ва унинг филиаллари(б¢лимлари) томонидан тартибга солинади деган ƒоясига асосланади.
Интернализация моделининг яратувчилари инглиз Питер Бакли, Марк Кэссон, Алэн Рагмен, Жон Даннинг ва бошќалар формал халќаро операцияларнинг асосий ќисми аслида трансмиллий корпорация деб аталмиш ниЏоятда катта х¢жалик юритиш комплексларининг ички операцияларидан (фирманинг ички операциялар шаклидаги) иборат. Корпорациянинг интернационал таркибининг барча элементлари бош компаниянинг глобал стратегиясидан келиб чиќќан Џолда ягона уйƒун механизм сифатида амал ќилади. Бош маќсад, корпорация фаолиятидан бир бутун Џолда фойда к¢риш, унинг алоЏида б¢ƒинларидан эмас.
ТМКларнинг юќорида к¢рсатиб ¢тилганидек, жаЏон х¢жалигининг муЏим таркибий ќисмига айланиши туфайли бутун дунё ягона бозорга айланиб боради.
ЖаЏон х¢жалигининг ягона товар ва хизматлар, капитал, ишчи кучи ва билимлар бозори сифатида ифодаланиши глоболизация деб аталади.
Глобализация ¢з моЏиятига к¢ра, юќорироќ даражадаги байналминаллашув ва уни янада ривожланищида ифодаланади. ¡з моЏиятига к¢ра бу дунё ¢н минглаб ТМКлар учун ягона бозорга айланади. Улар фаолият юритишлари учун барча регионлар очиќ.
Ћозирги замон корпорацияларининг асосий маќсади фойдани максималлаштириш эмас, балки бозорни максималлаштиришга уринишдир. Акс Џолда бошка регионлардаги раќобатчилар чет эл бозорларидангина эмас, балки ¢з бозорларидан Џам сиќиб чиќаришлари мумкин.Буни айниќса 90-йилларда собиќ Иттифоќ таркибига кирган мамлакатлар айниќса, истеъмол товарлари ишлабчиќарувчи корхоналар мисолида к¢риш мумкин.
Жуда к¢птоварлар б¢йича жаЏон бозорлари аллаќачонлар трансмиллий корпорациялар томонидан б¢либ олинган. Бу шундай маънодаки, улар жаЏон мамлакатларининг маЏаллий бозорларида ќатнашадилар ёки уларни аллакачон эгаллаб б¢лишган.
Шундай ќилиб бозорни максималлаштириш сиёсатининг иккинчи томони турли мамлакатларнинг жуда к¢п фирмалари ¢ртасида бозор учун кескин раќобат кураши юз беришига олиб келади, жумладан миллий ва маЏаллий бозорлар учун Џам. Бу глобализмнинг муЏим оќибати. У жуда к¢п миллий компанияларнинг й¢ќ б¢либ кетишига ёки бемаќсад баЏоли ќудрат бирон бир фаолият юритишига олиб келади. Илгари уларга ¢з мамлакатидаги бошќа миллий фирмаларгина раќобатчи б¢лган. Глобализация халќаро миќёсдаги раќобатни ички миллий бозорда хам оддий Џодисага айлантиради.
Х¢жалик Џаётини глобаллашуви натижасида жаЏон х¢жалигига борган сари ќатор муаммолар к¢проќ таъсир к¢рсата бошлади. Улар Џаќида дастлаб жаЏон Џамжамияти 60-йилларнинг охири ва 70-йилларнинг бошларида гап бошлаб, диќќат ќаратишни бошлаган эди. Кейинчалик бу муаммолар глобал (франц. global – умумий, лот. globus –шар, бутун ер шарини ќамраб олувчи) номини олди ва илмий адабиётларда иќтисодий тадќиќотларнинг махсус й¢налиши сифатида «глобалистика» термини ќ¢лланила бошланди.
Глобал муаммолар Џаќида к¢пчилик тадќиќотчилар Џамфикр. Уларнинг фикрича глобал муаммоларнинг турли-туманлигига ќарамай , уларни жаЏон иќтисодиётининг бошќа муаммоларидан ажратиб турувчи умумий хусусиятларга эга. Булар ќуйидагилар:
умумжаЏон характерига эга, яъни бутун инсоният (Џеч б¢лмаганда унинг катта ќисми) такдири ва манфаатига дахлдор;
инсониятни Џаёти, жамият тараќќиётига хавф солади.Ћатто кишилик жамияти цивилизациясига хавф туƒдиради;
¢заро бир-бири билан боƒлиќ;
дунё Џамжамиятини биргаликда фаолият юритишини талаб ќилади;
тез, кечиктириб б¢лмайдиган ќарор ќабул ќилишни зарур ќилиб ќ¢яди.
Ана шу белгилар, хусусиятларга к¢ра, жаЏон тараќќиётининг ќуйидаги муаммолари глобал муаммоларга киритиладиган б¢лди:
ќашшоќлик ва ќолоќликдан ќутилиш;
ќуролсизланиш ва жаЏонда ядро урушини олдини олиш;
озиќ-овќат, табиий ресурслар(к¢пинча алоЏида энергетика ва алоЏида хом ашё муаммоси сифатида к¢рилади) муаммоси;
демографик муаммо ( У шуниси билан ажралиб турадики, ривожланган, ривожланаётган мамлакатлар олдига бир-биридан тамомила фарќ ќиладиган масалаларни ќ¢яди. Бутун дунё учун умумий б¢лгани Џолда айрим мамлакатлар учун ¢зига хослиги билан ажралиб туради. Масалан: ривожланаётган мамлакатлар учун демографик муаммо аЏолини тез ¢сиши б¢лса, ривожланган мамлакатлар учун аЏоли миќдори деярли ¢згармагани Џолда унинг таркибини ќариб бориши, постсоциалистик мамлакатларда эса туƒилишга ќараганда ¢лимнинг барќарор равишда ортиб бориши - аЏолининг депопуляцисидир1);
экологик муаммо;
инсоний потенциал ривожлантириш муаммолари (постиндустриал тараќќиёт инсонга б¢лган диќќатни ортишини талаб ќилиши, айниќса иш кучининг сифати асосий рол ¢йнаши, у ¢з навбатида таълим-тарбияни янги поƒонага к¢таришни зарур ќилиб ќ¢яди).
Кишилик жамияти тараќќиёти туфайли янги глобал муаммолар келиб чиќади. Масалан, Џозир, дунё океанини тадќиќ ќилиш ва ¢злаштириш, космосни ¢злаштириш ва ундан фойдаланиш масалаларини к¢рсатиш
мумкин. Афсуски, халќаро терроризм Џам Џозирги пайтда глобал муаммолар ќаторидан жой олди.
Xxасрнинг 70 ва 80 – йилларидаги, айниќса 90-йиллардаги юз берган ¢згаришлар глобал муаммоларни ќайси бирини устун ќ¢йиш масаласини ¢згаришига олиб келди. Агар 60-70 йилларда асосий муаммо ядро урушини хавфини олдини олиш б¢лса, Џозирги пайтда ќайси муаммони асосий деб топиш б¢йича бир фикр й¢ќ. Бир хил мутахассислар экологик муаммони биринчи ¢ринга ќ¢йишса, бошќалари – демографик муаммони ќуйишади. Учинчилари эса, ќашшоќлик ва ќолоќлик муаммосини ќуйишади.
Глобал муаммоларни ќай бирини устун ќ¢йиш фаќатгина илмий эмас, балки практик аЏамиятга эга. Турли тадќиќот марказларининг Џисобларига ќараганда инсоният бу глобал муаммоларни ечиш учун камда 1 триллион доллар (харид ќобилияти б¢йича) сарфлаши талаб ќилинар экан. Бу жаЏон ЯИМнинг 2,5-3%дан ортиќ ќисмини ташкил этади. К¢риниб турибди, маблаƒ сарфи ќайси муаммони асосий муаммо деб ќабул ќилинишига боƒлиќ.
Шундай ќилиб, меЏнат таќсимоти ва кооперациясининг чукурлашиб бориши, халќаро муносабатларнинг ривожланиб бориши билан жаЏон х¢жалиги шаклланди, таркиб топди. Халќаро интеграция туфайли жаЏон х¢жалиги янги босќичга к¢тарилди. Халќаро байналминаллашув ва интеграция ТМКларнинг жаЏон х¢жалигининг таркибий ќисмига айланишига олиб келди. Улар ¢з навбатида жаЏон х¢жалигининг глобаллашувига олиб келди. Бу бир томондан миллий х¢жаликларни ривожланишига, мавжуд ресурсларни ишга солишга, ишлаб чиќариш Џажмини ошириш, инфраструктурани ривожланишига олиб келса, иккинчи томондан шу мамлакат ва жаЏон миќёсида ќатор муаммоларни келиб чиќишига сабаб б¢лади. Ћозирги пайтда жаЏон Џамжамияти ана шу муаммоларни ечиш учун Џаракат ќилмоќда, янги й¢лларини изламоќда.
Do'stlaringiz bilan baham: |
