|
Учинчидан, метрополиялар билан мустамлакалар ¢ртасидаги ќарама-ќаршиликлар кучайиб миллий озодлик Џаракатларини кучайишига олиб келди. Натижада Ер шари харитасидан мустамлака тузуми ¢чириб ташланди.
Шундан с¢нг, 60 - йиллардан бошлаб, умумжаЏон х¢жалиги янги ривожланиш босќичига ќадам ташлади.
Бу босќичнинг аввалгиларидан тубдан ажралиб турадиган жиЏати шундан иборатки, биринчидан, мамлакатларни ноиќтисодий й¢ллар билан мажбурлаш тугатилади. Иккинчидан доимий иќтисодий Џамкорлик, ¢заро манфаатли алоќалар асосий ¢ринга чиќади. Учинчидан, ќолоќ мамлакатлар, Џамда аввал иќтисодиётни автаркия (ёпиќ)га асосланган мамлакатнинг бозор иќтисодиётига ¢тиши янги глобал иќтисодий маконни яратди. Т¢ртинчидан, иќтисодий алоќаларнинг янги шакллари вужудга келди. Бешинчидан, халќаро алоќаларни барќарор амалга ошириш, ривожланиш глобал инфраструктурани шаклланишига олиб келди.
Ћозирги пайтда умумжаЏон х¢жалиги турли омиллар таъсирида т¢хтовсиз ¢згариб, ривожланиб бормоќда. Бу омиллар жаЏон х¢жалигига юќори даражада динамизм беради. Фан-техника революцияси миллий х¢жаликлар ¢ртасида боƒланишни янада кучайтиради, ишлаб чиќаришнинг байналминаллашуви Џам кучайиб боради.
ЖаЏон х¢жалигини ташкил топиши ва ривожланиши жараёнини баъзи иќтисодчилар т¢рт босќичга б¢лишади. Биринчи тоиндустриал босќич-халќаро савдонинг вужудга келиши билан, иккинчи индустриал босќич — жаЏон бозорининг вужудга келиши билан характерланса, учинчи босќич — халќаро монополиялар вужудга келиши ва умумжаЏон х¢жалигининг таркиб топиши, т¢ртинчи босќич — ХХ асрнинг 60 - йилларидан бошланиб Џозирга ќадар даврни ¢з ичига олади, Џамда аввалги босќичлардан тубдан фарќ ќилади.
Бошќа гуруЏ иќтисодчилар эса уч босќичга б¢лишади. Улар фикрича тоиндустриал босќични ќ¢шиш шарт эмас.
Учинчи гуруЏ иќтисодчилар эса биринчи босќичда жаЏон х¢жалиги таркиб топган, иккинчи босќичда жаЏон х¢жалиги икки лагер-капиталистик ва социалистик тизимга ажралиши юз берган, учинчи босќич эса ана шу ажратиш тугатилиб, барча мамлакатларнинг бозор иќтисодиётига ¢тиши билан характерланади дейишади. Баъзи иќтисодчилар учинчи босќични ¢зини бир неча даврларга б¢лишади. ЖаЏон х¢жалигининг шаклланиши неча босќичга б¢линишидан ќатъи назар, к¢пчилик иќтисодчилар жаЏон х¢жалигини таркиб топишини халќаро монополияларни вужудга келиши билан боƒлашади.
ЖаЏон х¢жалигининг ташкил топиши турли мамлакатлар ¢ртасида мунтазам, ƒоят мураккаб иќтисодий алоќаларни амалга ошишини таќозо ќилади.
Ћозирги жаЏон х¢жалигига бозор иќтисодиёти хос б¢либ, мамлакатлар ¢ртасидаги юз берадиган алоќаларни к¢пгина иќтисодчилар икки гуруЏга б¢лишади.
Биринчиси — Џар бир мамлакатнинг ¢з манфаатини к¢злаб олиб бориладиган иќтисодий алоќалар б¢либ, айрим иќтисодчилар уни соф бозор муносабатлари деб Џам аташади. Бу алоќалар иќтисодий муносабатлар тизимида асосий роль ¢йнайди.
Иккинчиси — Џамкорлик, ¢заро ёрдам муносабатлари б¢либ, уни нобозор алоќалари деб Џам юритилади.
ХХ аср давомида мамлакатларнинг бир-бирларига ¢заро таъсири кучайди, иќтисодий алоќалар кенгайиб борди, бошќача айтганда х¢жалик Џаётининг байналмилаллашуви кучайиб борди.
Барча иќтисодий жараёнларни байналмилаллашуви натижасида жаЏон х¢жалигининг ќуйидаги таркиби вужудга келди:
1. ЖаЏон товарлар ва хизматлари бозори.
2. ЖаЏон капитал бозори.
3. ЖаЏон ишчи кучи бозори.
4. Халќаро валюта тизими.
5. Халќаро кредит-молия тизими.
Ундан ташќари ахборот, илмий-тадќиќот, тажриба ¢тказиш, конструкторлик ишлари, маданият ва бошќа соЏаларда байналмилаллашув интенсив тарзда ривожланиб бормоќда.
ЖаЏон х¢жалиги муносабат тарзида ¢з объекти Џамда субъектига эга.
ЖаЏон х¢жалиги муносабатларининг объекти халќаро миќёсда савдо-сотиќ, ресурслар таќсимланиши, уларни самарали ишлатиш, ишлаб чиќаришнинг ихтисослашуви, иќтисодий интеграция, илмий-техникавий Џамкорлик, ќолоќлик ва ќашшоќликни чеклаш, атроф-муЏитни муЏофаза ќилиш ва бошќалар Џисобланади. Турли давлатлар, транснационал корпорациялар, халќаро ташкилотлар ва институтлар эса жаЏон х¢жалигининг субъектлари Џисобланади.
ЖаЏон х¢жалиги таркибига кирувчи миллий х¢жаликлар турли-туман. Уларнинг ижтимоий-иќтисодий ривожланиш даражаси, жаЏон мамлакатлари ¢ртасида тутган салмоƒи, обр¢си, бошќа мамлакатларга таъсир доираси мамлакатни индустрлаштириш, фан-техника тараќќиёти ютуќларини жорий ќилиш даражаси жиЏатидан фарќ ќилади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
