Иқтисод вА молия / экономика и финансы №2, 2011 20 ИҚтисодий назария / экономическая теория

ИқТИСОД вА мОЛИЯ / ЭКОНОмИКА И ФИНАНСы
№2, 2011
23
ИҚТИСОДИЙ НАЗАРИЯ / ЭКОНОМИЧЕСКАЯ ТЕОРИЯ
ишсизлик даражасининг ошиши натижасида 
иқтисодиёт потенциал ЯиМ ҳажмига эриша 
олмайди. Шу сабабли мамлакат миқёсида 
ишсизликни унинг табиий даражасида сақлаш 
ва тартибга солиш иқтисодий жиҳатдан катта 
аҳамиятга эга. 
ишсизликнинг ҳақиқий даражаси унинг 
табиий даражасидан қанчалик юқори бўлса, 
ЯиМ узилиши шунча кўп бўлади. Шунинг учун 
ҳам потенциал ҳажмдаги ЯиМ ҳақиқий ЯиМ дан 
катта бўлади.
Потенциал ЯИМ
деганда мамлакатдаги 
ишлаб чиқариш ресурсларидан тўлик фойдала-
нилган шароитда ишлаб чиқаришнинг мумкин 
бўлган ҳажми тушунилади. потенциал ЯиМ ни 
ҳисоблашда мамлакатда ишсизлик мутлақо йўқ 
деб эмас, балки мавжуд, бироқ у табиий дара-
жада, деб ҳисобланади.
ишсизлик даражаси ва ЯиМ узилиши 
ўртасидаги миқдорий нисбатни инглиз 
иқтисодчиси Артур оукен математик ҳолда 
исботлаб берган. Шунинг учун бу қонун, оукен 
қонуни дейилади. Қонуннинг моҳияти шундан 
иборатки, агар ишсизликнинг ҳақиқий дара-
жаси унинг табиий даражасидан 1% га ошса, 
яъни даврий ишсизлик 1% ни ташкил этса, мил-
лий иктисодиёт ЯиМ ни 2,5% га кам яратади.
оукен қонуни ишсизликнинг турли дара-
жаларидаги маҳсулот йўқотишлари ҳажмини 
аниқлаш имконини беради. Ҳозирги кунда 
b
коэффициент деб аталган бу коэффициент 
миқдори 2-3% оралиғида деб ҳисобланади.
оукен қонунининг формуласини қуйидагича 
ёзиш мумкин:
= -
b
×
(ҳақиқий ишсизлик даражаси – 
табиий ишсизлик даражаси) 
Юқоридаги формуладан кўришимиз мум-
кинки мамлакатда тўла бандлик таъминланса 
потенциал ЯиМ га эришиш мумкин экан.
Тўла бандлик деганда мамлакатда яшаётган 
барча аҳолини иш билан бандлиги назарда 
тутилмайди. Аҳолини иш билан бандли-
гини баҳолашда ишчи кучи, яъни иқтисодий 
фаол аҳолининг иш билан таъминланган-
лиги ҳисобга олинади. ишсизлик даражаси 
асосий макроиқтисодий кўрсаткичлардан 
бири ҳисобланиб, у нафақат мамлакатни 
иқтисодий жиҳатдан, балки аҳоли фаровон-
лиги, унинг яшаш сифати ва умуман олганда 
аҳолининг ижтимоий ҳолатини ифода этувчи 
кўрсаткичдир. 2010 йилда мамлакатимизда 
ишсизлик даражаси 5,4%ни ташкил этди, ва 
ушбу кўрсаткичнинг меъёрий даражадан (6%) 
пастлиги ижобий ҳолатдир. 
Аҳолини иш билан таъминлаш масала-
сида ҳукуматимиз томонидан олиб борилаёт-
ган ишлар самарасига доир, қуйидагиларни 
кўрсатиш мумкин.
Ҳар йили янги иш ўринларини яратиш бора-
сида ҳукумат қарорлари қабул қилинади. Хусу-
сан, 2010 йилда мамлакатимизда 953 мингдан 
ортиқ янги иш ўринлари яратилди, уларнинг 
576 мингдан ортиғи қишлоқ жойларда ташкил 
этилди, бу эса ўз навбатида қишлоқлардаги 
аҳоли даромадини ва фаровонлигини оши-
ришга хизмат қилади. Бу қилинган ишлар нати-
жасида иқтисодиётда банд бўлганларнинг уму-
мий сони 11,6 млн. кишидан ортди.
иқтисодиёт ривожланишида потенциал 
даражага яқинлашган шароитда ёки бандлилик 
даражасини ошириш ёхуд инфляция даража-
сини пасайтириш каби муқобил вариантлар-
дан бирини танлашга мажбур бўлинади. Чунки 
қисқа муддатли даврда ишсизлик ва инфля-
ция даражалари ўртасида тескари боғлиқлик 
мавжуд. ишсизликни пасайтириш иш жойла-
рини яратиш учун қўшимча маблағлар ажра-
тилишини англатади. Айни пайтда бу иш ҳақи 
миқдорининг ошишига ҳам олиб келади. 
Ҳар иккала ҳолат ҳам баҳолар даража-
синининг кўтарилишига олиб келади, яъни 
талаб инфляцияси рўй беради. ишсизлик ва 
инфляция кўрсаткичлари ўртасидаги ўзаро 
боғлиқликни инглиз иқтисодчиси А.в. Филлипс 
томонидан аниқланган. Унга кўра инфляция 
ва ишсизлик даражалари ўртасида боғлиқлик 
тескари ҳисобланади. Буни қуйидаги 1 – гра-
фикда яққол ифодасини кўриш мумкин.
ички нархларнинг барқарорлиги (паст 
даражадаги инфляция) деганда товар ва 
хизматларга нархлар даражасининг ошиши 
ва бунинг натижасида миллий валютанинг 
қадрсизланиши тушунилади. инфляциянинг 
ўзгариш суратларини 2-графикда кўришимиз 
мумкин.
Келтирилган графикдан кўриниб турибдики, 
мамлакатимизда истеъмол нархлари индекси 

---