истеъмолчилар танлови назарияси истеъмолчининг авзал кўриши ва нафлилик

5. ИСТЕЪМОЛЧИЛАР ТАНЛОВИ НАЗАРИЯСИ
5.1 Истеъмолчининг авзал кўриши ва нафлилик.
Бозор иқтисодиётида истеъмолчи маҳсулотга бўлган талабнинг шакиллантирувчи ҳисобланади. Ишлаб чиқарувчи истеъмолчидан қандай маҳсулотларни ва қанча миқдорда ишлаб чиқариш тўғрисида маълумотни бозордан, нарх сигналлари оқали олади. Ўз навбатида истеъмолчилар маҳсулот сотиб олиш ёки уни рад этиш орқали ишлаб чиқарувчининг ишини баҳолайдилар. Демак, истеъмолчи бозорда неъматни авзал кўриш асосида ўзларига максимал наф келтирадиган қилиб танлайдилар.
Истеъмолчилар танлови назариясига кўра неъмат – бу истеъмолчига маълум даражада қониқиш берувчи, хар қандай истеъмол объектидир. Неъматлар маълум тўпламларда истеъмол қилинади. Ўз навбатида неъматлар тўплами деганда маълум вақт оралиғида истеъмол қилинадиган, маълум хажимлардаги аниқ неъматлар тўплами тушунилади. Масалан неъматларни А тўплами 5 кг олма ва 1 кг конфетдан Б тўплами эса 4 кг олма ва 2кг конфетдан иборат.
Ҳар бир шахс ўзининг эҳтиёжларини қондириш учун қандайдир маҳсулотдан, қанчадир миқдорда сотиб олиши керак, ўз навбатида маҳсулотни харид қилиш учун маълум миқдорда маблағи бўлиши керак. Бунда истеъмолчининг маблағи чегараланганлиги сабабли у ҳар доим танлов олдида турадияни қайси маҳсулотдан қанча олиши керак? Истеъмолчи қарор қабул қилишда, мавжуд имконият доирасида ўз эҳтиёжини максимал даражада қондиришга, турмуш фаровонлигини даражасини оширишга ҳаракат қилади. Ушбу эҳтиёжни қондириш даражаси ёки турмуш фаровонлиги даражаси нафлик дейилади.
Истеъмолчининг танлови - истеъмолчининг маълум товар ёки хизматларни сотиб олиш тўғрисидаги қарори ёки уни истеъмол қилиш усули. Истеъмолчилар танлови назарияси меёрий (маржинал) нафлилик назариясига асосланади. Ғарб иқтисодчиларининг фикрига кўра истеъмолчиларнинг истеъмол бозоридаги хатти-ҳаракатлари, улар учун у ёки бу маҳсулот (хизмат) нинг нафлилига боғлиқ.
Истеъмолчиларнинг хатти харакати - бу турли хил товар ва хизматларга бўлган истеъмол талабини шакллантириш жараёни. Ялпи талабни алоҳида харидорларнинг хатти-ҳаракатлари шакллантиради, товар ва хизматлар ишлаб чиқариш ҳажмини ва бозорларда уларнинг таклифини белгилайди.
Истеъмолчиларнинг афзалликлари, уларнинг даромадлари (бюджетлари) ва товарлар (хизматлар) нархлари истеъмолчиларнинг хатти-ҳаракатларини белгиловчи омиллардир.