|
MPC = 100
Δ Yd
Бу эрда: МПC (маргинал пропенситй то cонсуме) – истеъмолга чекли мойиллик. Юқорида келтирилган 4-жадвал маълумотларига кўра ихтиёрдаги даромад 2013 йилдаги 490 минг сўмдан 2014 йилда 530 минг сўмгача ошган, истеъмол ҳажми мос равишда 455 минг сўмдан 490 минг сўмга ортган ҳолатда МПCни
ҳисоблаймиз.
Δ C = 490-455 = 35 минг сўм; Δ Йд =530 - 490 = 40 минг сўм; МПC = (35/40) *100=87,5 фоиз ёки 0,875га тенг.
Бу шуни билдирадики, даромад 100 фоизга (ёки бир бирликка) ўзгарганда истеъмол 87,5 фоиз (ёки 0,875)га ўзгаради.
Жамғаришга чекли мойиллик кўрсаткичи ихтиёрдаги даромаднинг ўзгариши натижасида жамғаришда қандай ўзгаришлар юз беришини кўрсатади ва қуйидагича аниқланади:
Δ S
MRS = 100
Δ Yd
Бу эрда: МRS (маргинал пропенситй то савинг) – жамғаришга чекли мойиллик.
Юқорида келтирилган мисолда:
Δ С = 40-35 = 5 минг сўм; Δ Йд =530 - 490 = 40 минг сўм; МПС = (5/40) *100 = 12,5 фоиз ёки 0,125
Шундай қилиб, истеъмолга чекли мойиллик 0,875 ни ташкил этган бўлса, жамғармага чекли мойиллик 0,125 ни ташкил этади. Даромаднинг ўсган қисми
ёки истеъмолга, ёки жамғармага сарфланади. Шу сабабга кўра истеъмол ва жамғаришга ўртача мойиллик кўрсаткичлари йиғиндиси 100 фоизга ёки коеффитсиент кўринишида 1га тенг бўлади.
МPC + МPС =100 фоиз ёки 1.
МPC ва МPС анча барқарор кўрсаткичлар бўлиб, жуда секин ўзгаришга
учрайдилар.
Инвестицияларнинг моҳияти, графиги ва функцияси.
Инвестициялар ёки капитал қўйиғлмалар – бу ҳали буюмлашмаган, лекин ишлаб чиқариш воситаларига қўйилган капитал. Ўзининг молиявий шаклига кўра, улар фойда олиш мақсадида хўжалик фаолиятига қўйилган активлар ҳисобланса, иқтисодий ҳусусиятига кўра, у янги корхоналар қуришга, узоқ муддатли хизмат кўрсатувчи машина ва асбоб ускуналарга ҳамда шу билан боғлиқ бўлган айланма капиталнинг ўзгаришига кетган ҳаражатлардир.
Инвестициялар хусусий сектор ва давлат томонидан мамлакат ичкарисида ва унинг ташқарисида турли ишлаб чиқаришларга ва қимматбаҳо қоғозларга (актсиялар, облигатсиялар) қўйилиши мумкин. Инвестициялар ялпи ва соф инвестицияларга ажратилади. Ялпи инвестициялар – бу ишлаб чиқариш воситаларининг истеъмол қилинган қисмини қоплаш ҳамда уларни қўшимча ўсиши мақсадида ишлаб чиқариш жамғармалари ва аҳоли маблағлари қўйилмаларидир. Бошқача айтганда, ялпи инвестициялар ўз ичига амортизатсия ва соф инвестицияларни олади. Соф инвестициялар ялпи инвестициялар ва амортизатсия ўртасидаги фарқ сифатида аниқланади.
Ялпи инвестициялар ва амортизатсия ўртасидаги фарққа қараб иқтисодиётнинг аҳволи қандай эканлигини, яъни юксалиш, турғунлик ёки пасайиш даврини бошидан кечираётганлигини аниқлаш мумкин. Агарда, ялпи инвестициялар амортизатсиядан ортиқ, яъни соф инвестиция 0 дан катта бўлса, иқтисодиёт юксалишда бўлади, чунки унинг ишлаб чиқариш қувватлари ўсади.
Ялпи инвестиция ва амортизатсия бир-бирига тенг бўлган чоғда иқтисодиёт
турғунлик ҳолатида бўлади. Бу вазиятда соф инвестициялар 0 га тенг ва иқтисод шу йилда қанча капитал истеъмол қилган бўлса, уни қоплаш учун шунча ишлаб чиқаради.
Ишчан фаоллик пасайиб бораётган иқтисодиёт учун ялпи инвестициялар амортизатсиядан кам бўлган ҳолдаги вазият хосдир, яъни иқтисодиётда йил давомида капитал ишлаб чиқарилганига нисбатан кўпроқ истеъмол қилинади. Бундай ҳолатда соф инвестициялар 0 дан кичик бўлиб, унинг мутлақ қисқаришини билдиради. Натижада, йил охирида капитал ҳажми йил бошидагига қараганда кам бўлади.
Инвестициялар – бу янги корхоналар қурилишига, машина ва асбоб-ускуналар
сотиб олишга, яъни янги капитални барпо этишга кетган харажатлардир.
Инвестицияга бўлган ҳаражатнинг миқдори икки омилга боғлиқ: биринчиси тадбиркорлар инвестицияга кетган харажатларидан олишни мўлжаллайдиган соф фойданинг кутилаётган меъёри, иккинчиси эса тадбиркорлар реал капитални сотиб олишига зарур бўлган пулга эга бўлиши учун тўлаши лозим бўлган баҳо, яъни фоиз ставкаси.
Агарда, кутилаётган фойда меъёри фоиз ставкасидан юқори бўлса, инвестициялаш фойдали ва аксинча, фоиз ставкаси кутилаётган фойда меъёридан юқори бўлса, инвестициялаш фойдали бўлмай қолади.
Инвестиция харажатлари фойда келтиришини аниқлашда номинал фоиз ставкаси эмас, балки реал фоиз ставкаси ҳисобга олинади. Реал фоиз ставка нархлар даражасини ўзгаришини акс эттириб, номинал ставкадан инфляция даражасини айирмаси кўринишида аниқланади. Масалан, номинал фоиз ставкаси 16 фоизга тенг бўлса, инфляция даражаси йилига 12 фоизни ташкил этса, унда реал фоиз ставкаси 4 фоиз (16 фоиз-12 фоиз) ташкил этади. Агарда, бу миқдор кутилаётган соф фойда меъёридан паст бўлса, инвестиция харажатлари ўсиб боради.
Инвестиция талабининг эгри чизиғи исталган инвестиция ҳажми (И) ва реал фоиз ставкаси миқдори (р) ўртасидаги боғлиқликни ўрнатади. Реал фоиз ставкаси, яъни пул капиталини қарзга олиш баҳоси қанчалик юқори бўлса, инвестициялашни ҳоҳловчилар шунча кам бўлади ва аксинча реал фоиз ставкаси қанчалик паст
бўлса, фойда келтирадиган инвестиция лойиҳалари шунча кўп бўлади. Шунинг учун ҳам инвестиция функтсияси графиги қуйига қараб оғма бўлади (16- чизма).
Макроиқтисодий сиёсатда фоиз ставкаси билан инвестиция ҳажми ўртасидаги мавжуд боғлиқлик ҳисобга олинади ва кенг фойдаланилади.
Инвестиция ҳажми И
Do'stlaringiz bilan baham: |
