|
ILMIY AXBOROTNOMA
IQTISODIYOT
2016-yil, 2-son
Globallashuv sharoitida axborot, tovarlar, xizmat va kapital erkin tarqalishi uchun zamonaviy
institutlar o‘rtasida rivojlanish hamda o‘zaro mutanosiblik mexanizmlari yuzaga keldi. Natijada,
iqtisodiyotning muhim tizimiga aylangan mehnat bozori ham sezilarli o‘zgarishlarga uchradi.
Mehnat sohalari va kasblar inson hayotining asosiy o‘zagi bo‘lib, ularning jamiyatdagi o‘rnini,
turmush tarzini, daromadini belgilaydi va h.k. Mehnat insonga o‘z-o‘zini identifikatsiyalash uchun
asosiy omilga aylandi. Zamonaviy mehnatning asosiy qismi korxonalardagi ish joylari bilan
bog‘langan. Ammo keyingi yillardagi global texnologik va iqtisodiy an’analar ish bilan bandlikning
an’anaviy modelini, ya’ni aniq ish beruvchi tomonidan tuzilgan muddatli mehnat shartnomasi, ish
kuni davomidagi to‘liq ish bilan bandlik, aniq ko‘rsatib berilgan kasbiy mavqei va kelajakda
kutiladigan kar’eraning rivojlanishi amalga oshmasligiga olib keldi. Industrallashgan jamiyatda ish
bilan bandlik bilan bog‘liq bo‘lgan tayanch tushunchalar (mehnat tarjimai holi, mehnat shartnomasi,
ish joyi, ish vaqti) o‘rniga sekinlik bilan yangi kategoriyalar (harakatchan ish o‘rinlari, egiluvchan
tartib, muddatli mehnat shartnomasi, egiluvchan ish haqi) paydo bo‘ldi. Mehnat bozori
subektlarining munosabatlarining yangi shakllari – ish bilan bandlikning egiluvchan shakli yuzaga
chiqdi.
Dunyo iqtisodiyotida yuzaga kelayotgan keskin o‘zgarishlar va uni harakatga keltiruvchi
kuchlar mehnat sohasida sifat o‘zgarishlarga olib keldi va u o‘z navbatida mavjud bo‘lgan nazariy
tushunchalarni qayta ko‘rib chiqish zaruratini yuzaga keltirmoqda. Mehnat sohasidagi eng muhim
keskin o‘zgarishlar, birinchidan, ish o‘rinlari sifatining o‘zgarishi mos ravishda ularni
identifikatsiyalash mezonlari ham o‘zgarishiga olib keldi. Chunki ish joyini jismoniy tushunish
o‘rniga yangi hodisa «flexplace» (egiluvchan ish joyi, ya’ni ishchining doimiy ish o‘rinlariga, ish
vaqtiga to‘liq bog‘liq bo‘lmasligi) yuzaga keldi. Ikkinchidan, ishchi kuchi sifat tarkibi va tuzilishida
o‘zgarishlar sodir bo‘lmoqda, ish bilan bandlik sohasiga iqtisodiy faol bo‘lmagan ijtimoiy-
demografik guruhlar (xotin-qizlar, pensionerlar, yoshlar) keng jalb qilinmoqda. Uchinchidan,
ishchilarning kasbiy va geografik harakatchanligi oshmoqda, shaxsiy tarkibning malakasiga talablar
o‘zgarmoqda, bu esa ishchilarni tanlashda va jamoani shakllantirishda shaxsiy ishchanlik
fazilatlariga ahamiyat beriladi. Buning natijasida mehnat bozorining ikki obekti – ish o‘rinlari va
ishchi kuchi yangi sifat o‘zgarishlar jarayoniga yuz tutmoqda. Bu shuni ko‘rsatmoqdaki, ular mehnat
bozorining neoklassik tahlili asosida qurilgan dastlabki farazlarga to‘g‘ri kelmay qoldi. Mehnat
bozori obektlarining o‘ziga xosligi shunchalik o‘zgarib bormoqdaki, u mehnat bozori
metodologiyasini makrodarajada va shaxsiy tarkibni boshqarish konsepsiyasini mikrodarajada qayta
ko‘rib chiqishga to‘g‘ri keladi. Jumladan, tarmoqli va innovatsion iqtisodiyot sharoitida mehnat
bozorida talab va taklifning shakllanish qonuniyatlarini ilmiy fikrlash, mehnat bozorini segmentlash
muammolari, kadrlar masalasini hal qilish jarayonida shaxsiy tarkibga zamonaviy talablarni hisobga
olish, yangi turdagi tashkilotlarga kadrlar texnologiyasini tatbiq qilishning o‘ziga xosligini
ta’minlashni talab qiladi.
Iqtisodiyotning taraqqiy etishi bilan birinchi o‘ringa ijtimoiy texnologiya va ekologiya
muammolarini hal qilish chiqmoqda. Iqtisodiyotdagi barcha yangilanishlarni dunyo mamlakatlarida
rivoj topayotgan “yashil iqtisodiyot”ga o‘tish va undan foydalanib, qator yangi “yashil” ish
o‘rinlarini ochish hisobiga ham amalga oshirish mumkin.
Shunday qilib, yangi iqtisodiyot rivojlanishining asosiy strategiyasi aholining uzoq muddatni
ko‘zlagan manfaatlari bo‘lsa, undagi vosita ularning aqliy intellektini jamiyatni yangilash jarayoniga
maksimal jalb qilishdan iborat bo‘ladi. Shuning uchun eng asosiy vazifa ijtimoiy yo‘naltirilgan
masalalarni hal qilishga qaratilmoqda.
O‘zbekiston iqtisodiyotining kelajakdagi istiqboli pirovardida taraqqiy etgan demokratik
bozorga asoslangan innovatsion yangi iqtisodiyotni shakllantirishdan iboratdir. Iqtisodiyotni
innovatsion rivojlantirish sharoitida bandlikning egiluvchan shakllarini rivojlantirish mehnat
bozorini rivojlantirishdagi asosiy yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. Bandlikning egiluvchan shakllari
sog‘liq tufayli yoki boshqa sabablarga ko‘ra to‘liq ish kunida mehnat faoliyatini olib borish yoki
bevosita ish o‘rnida mehnat faoliyati bilan shug‘ullanish imkoniyati bo‘lmagan aholining ijtimoiy-
demografik guruhlarining mehnatlaridan samarali foydalanish imkonini beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
