|
ILMIY AXBOROTNOMA SOTSIOLOGIYA 2020-yil, 2-son
69
Xotin-qizlarning huquqlarini kafolatlash, tadbirkorlik sohasida samarali faoliyat yuritish
mexanizmlarini yaratishga to‘sqinlik qilayotgan bir qator tizimli muammo va kamchiliklar mavjudki ularni
o‘z vaqtida va samarali hal qilish orqali nafaqat xotin-qizlar tadbirkorligini rivojlantirishga keng
imkoniyatlar yaratadi, shu bilan birga mamlakat iqtisodiyotini yanada yuqori marralarga olib chiqish uchun
zamin yaratiladi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyev tashabbusi bilan respublikamizning barcha
hududlarida biznes inkubatorlar ko‘rinishidagi «Xotin-qizlar tadbirkorlik markazlari» tashkil etildi. Mazkur
markazlarning asosiy vazifalari sifatida quyidagilar belgilab olindi:
Birinchidan, Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi bilan hamkorlikda uzoq muddat bola
parvarishlash ta’tilida bo‘lgan, mushkul iqtisodiy ahvolga tushgan ayollarni mehnat bozorida talab
etilayotgan kasblar bo‘yicha qayta tayyorlash va ularning ishga joylashishiga amaliy ko‘maklashish;
Ikkinchidan, tadbirkorlik bilan shug‘ullanish istagini bildirgan ayollarni markazlarga jalb etish va
tadbirkorlik faoliyatini tashkil etishga ko‘maklashish;
Uchinchidan, ayollarning o‘z biznesini tashkil etish va yuritish ko‘nikmalarini shakllantirish,
biznes g‘oyalarini tayyorlashda konsultativ yordam berish, shu jumladan, loyiha biznes-rejasini tayyorlash,
soliqqa tortishning turli rejimlarini tanlash va qo‘llash, buxgalteriya hisobini yuritish, zamonaviy axborot
texnologiyalaridan foydalanish va boshqa yo‘nalishlar bo‘yicha o‘qitishni tashkil etish;
To‘rtinchidan, tadbirkor ayollarga va tadbirkorlik bilan shug‘ullanish istagini bildirgan xotin-
qizlarga o‘z biznesini tashkil etishda zarur maslahatlar berish va amaliy yordam ko‘rsatish, shu jumladan,
ishonchli hamkorlarni topish, minitexnologiyalar va uskunalar sotib olishda ko‘maklashish, ishlab
chiqarilgan mahsulotlarning realizasiya qilinishiga ko‘maklashish;
Beshinchidan, norasmiy faoliyat yuritayotgan hunarmand ayollarga ro‘yxatdan o‘tkazish,
«Hunarmand» uyushmasiga a’zo qilish orqali soliqlar va boshqa turdagi imtiyozlardan foydalanishda
hamda imtiyozli kredit olishda amaliy yordam ko‘rsatish.
Umuman olganda tadbirkorlik xo‘jalik yuritish uslubi bo‘lib, ko‘p asrlik rivojlanish evaziga
rivojlangan davlatlar iqtisodiyotida ustuvor mavqyega ega bo‘ldi. Tadbirkor ishlab chiqarish ko‘rsatkichlari
omillarining shunday birlashuvi va qo‘shiluvini ta’minlash uchun o‘zining imkoniyatlaridan foydalanadi, u
maqsadga erishishda yuqori foyda olishni ta’minlab beradi. Ishlab chiqarish jarayonini takomillashtirishga
intilish innovasiyalar bilan chambarchas bog‘liqdir. Shuning uchun tadbirkorlik, resurslarga foydali
mablag‘ sarflash, bozorga mahsulotlarni kiritish, yangi mahsulotlar yaratmay turib, amalga oshirish
mumkin emas.
Xotin-qizlar tadbirkorligi xususida so‘z yuritishdan oldin “tadbirkor” va “tadbirkorlik”
atamalarining rivojlanish evolyusiyasiga nazar tashlasak. Mazkur tushunchalarni ilk bor ingliz iqtisodchisi
Richard Kantilon (1680-1734) tomoniddan qo‘llanilganligini ta’kidlab o‘tish joiz bo‘ladi. Uning fikricha,
tadbirkor bu – xatarli sharoitda harakatlanuvchi inson. R.Kantilon nazariyasiga ko‘ra, iqtisodiy
ta’minlanganlikni manbasi yer va mehnat hisoblanadi.
Olimning fikricha, tadbirkor bu barcha xarajat va xatarni o‘z zimmasiga oladigan va oxir oqibatda
mahsulot sotilishidan manfaatdor bo‘ladigan shaxs bo‘ladigan bo‘sa, ayrim bir iqtisodchilar tomonidan
tadbirkorlik jinsga millatga va yoshga ega emas degan fikrlarni ilgari surishadi. Shu nuqtai nazardan
mazkur xavf-xatarni oldini olish maqsadida davlatimiz tomonidan olib borilayotgan tadbirkorlik faoliyatini
kafolatlash siyosati kelgusida albatta o‘zining ijobiy natijasini ko‘rsatadi, albatta.
Xohlagan soha bo‘yicha yetuk salohiyatli kadr tayyorlash uchun qanchadan qancha vaqt, mablag‘,
ilmiy-amaliy bilim talab etiladi. Bu jarayon fanda inson kapitaliga sarmoya deb nomlanadi. Tadbirkor
haqiqiy shu nomga loyiqligini o‘z ongi va tafakkuri bilan his qilib anglaguncha ancha vaqt talab etiladi.
Afsuski iqtisodiyot fani asoschilari hisoblangan klassik olimlar tadbirkor shaxsi bilan unchalik
qiziqishmagan. Ularning tahlilida tadbirkorlik faoliyati yetakchi g‘oya bo‘lib xizmat qilmagan. Xususan,
ingliz iqtisodchi olimlari Adam Smit (1723-1790) va David Rikkardo (1772-1823) iqtisodiyotni o‘zini o‘zi
boshqaradigan mexanizm sifatida tasavvur qilishgan va bu tahlillarda tadbirkor tushunchasiga o‘rin
topilmagan. Shunga qaramasdan A.Smit o‘zining asosiy iqtisodiy asari hisoblangan “Xalqlarning boyliklari
sabablari va tabiati tahlili” asarida tadbirkor atamasiga to‘xtalib o‘tgan. Uning fikricha, tadbirkor konkret
iqtisodiy g‘oyani amalga oshirish va daromad olish maqsadida risk qiladi, chunki u yoki bu ishga kapital
kiritish o‘z o‘zidan riskni talab etadi. Unga ko‘ra olinadigan daromad qilingan risk uchun kompe5nsasiya
hisoblanadi. A.Smitning mazkur qitobi AQSh mustaqillik deklarasiya bilan bir yilda qabul qilinganligi
sababli bu ikki hujjat qaysi biri insoniyat uchun qanday tarixiy ahamiyatga egaligi haqida bahs yuritiladi.
Faqatgina, XIX-XX asr oralig‘ida tadbirkorlik institutining roli va ahamiyatini anglab yetish
boshlandi. Fransuz iqtisodchisi A.Marshall (1907-1968) ishlab chiqarishning uch klassik omili (yer, kapital,
Do'stlaringiz bilan baham: |
