Исо жабборов буюк хоразмшоҳлар

амал қилганлигига ш убҳа йўқ. М азк ур ф и к р н и нафақат
ёзм а м анбаълар, археологи к каш ф иётлар ҳам тасди қ -
лай ди . Бу ерда эр ам и здан аввалги II-I м и н г йилликлар
орал и гида ю зага келган шаҳар маданияти ва О лд Осиёга
2 -4 8 3 3
33

---

кенг тарқалган арам ей ёзуви уш бу ф и к р и м и зн и қўллаб-
қувватлайдиган муҳим далиллар д ес а бўлади.
А м м о ш аҳарлар п ай до бўли ш и учун и н с о н ҳаётини
таъ м инлайдиган қ и ш л оқ ва чорва м аҳсулотлари етк а­
зи б беради ган м аданият ш акплан и б, н аф ақат м ам ла- 
*
катда, балки бутун О лд ва Ўрта О си ёда м еҳнат тақ-
си м оти зарур бўлган. Б ун дай тақ си м от асли ю қорида
қ айд қилинган калтам ин ор, т озабогёп ва ж айтун м ада-
ниятлари даври да ю зага келган илк деҳқ он ч и л и к ва
чорвачилик даври , яъни IV—III м и н г йилликлардан
бош л ан ган л и ги н и ун утм асл и ги м и з керак. Х удди ш у н ­
дай ж араён ўш а эн ео л и т даври да М есоп от ам и я (к е -
й и н ч а л и к А с с и р и я ), Э р а м ва Э р о н д а в л а т л а р и д а
бўлганлигини ва бу м ам лакатларнинг к ей и н ги и қ т и со-
д и й ва м адани й равнақи халқаро сав до алоқалари б и ­
лан бев оси та боғл и қ эк ан л и ги н и археологи к м аълум от-
лардан би лам и з.
Д ем ак , қадим ий ш аҳарларнинг қаср ва қалъалар-
н и н г п ай до бўли ш и даставвал м интақада, балки бутун
О лд ва Ўрта О си ёда и ж ти м ои й м еҳнат тақ си м оти т у ­
ф айли илк д еҳқ он ч и л и к , чорвачилик ва ҳун ар м ан дч и -
лик хўж аликларнинг ю зага келиш и би лан антик д а в -
латларн и н г ички ва таш қи ўзар о с а в д о -с о т и қ м у н о са -