Исломда мерос ва унинг тақсимоти

www.madrasa.uz
 
157 
Агар эр хотинини ўлим касаллиги вақтида боин талоқ 
қилса ва эрнинг – хотинини “хотиним мерос олмасин” деб 
талоқ қилгани ҳақида гумон қилинмаса, (масалан, хотинининг 
ўзи уни “қўйиб юборишини” сўраса, хотин эрини шаръиятда 
эътиборга олинган кўринишда норози қилса ёки шаръий омил 
сабабидан қози эр ва хотиннинг орасини ажратиб қўйса) улар 
орасида меросхўрлик бўлмайди. Эр ҳам, хотин ҳам бир-
бирларидан мерос олмайдилар. 
Аммо эр ўлим касаллиги вақтида хотинини “хотиним 
мерос олмасин, фарзандларимга мол-мулкимдан кўпроқ 
қолсин” деб боин талоқ қилган бўлса, аввало эр хотинидан 
мерос олмайди. Зеро, эрнинг ўзи ушбу никоҳни ўз ҳоҳиши 
ила бузди. Энди унинг меросхўрлиги қолмади. Хотин эса то 
иддаси тугамас экан меросдан ўз улушини олади. Бу ҳолатда 
талоқ боин талоқми, ражъий талоқми фарқи бўлмайди. Идда 
тугаса, никоҳдан асар ҳам қолмаганлиги учун мерос олмайди.
Ораларида ботил ва фосид никоҳ бўлган эркак ва аёл 
бир-бирига ўзаро меросхўр бўлмайдилар.
(“Раддул Мухтор” Ибн Обидийн).
ХОТИМА ЎРНИДА МЕРОС ТАҚСИМЛАШГА ОИД 
МИСОЛЛАР 
 
Авввало Исломдаги мерос илми тарихида машҳур 
бўлган масалаларни зикр қилиб ўтсак.
Икки Умария масаласи:

---

www.madrasa.uz
 
158 
Мерос тақсимотида она ота билан бирга бўлса ва бошқа 
меросхўр бўлмаса, аслида меросдан учдан бири 1/3 ни олади. 
Лекин бу ўринда “умария” деб номланувчи икки масала 
борки, уларга кўра мазкур қоидага хилоф қилинади. Умария 
деб номланишининг сабаби, бу масала ҳазрати Умарнинг 
ҳукмлари ва бошқа саҳобаларнинг бунга розилик изҳор 
қилганлари сабабли бўлган. Бу икки масала “Қарровайн” деб 
ҳам аталади. Қарро дегани “ёрқин”, “нурли” маъносида 
бўлиб, бу масалаларнинг машҳурлиги ва ҳаммага маълумлиги 
учундир. Ушбу масалада эр ёки хотин фарз меросини олиб 
бўлгач, она қолган мероснинг учдан бири 1/3 ни олади. 
Масаланинг сурати қуйидагичадир: бир аёл вафот этиб, унинг 
эри, онаси ва отаси қолган бўлса, эр ярим фарз 1/2 улушни 
мерос сифатида олади. Она эса эрдан ортган мероснинг учдан 
бири 1/3 ни олади. Отага эса қолгани берилади. Онага қолган 
молнинг учдан бири 1/3 ни берилишининг сабаби: агар биз 
онага умумий молнинг учдан бири 1/3 ни берсак, онанинг 
насибаси отадан кўпроқ бўлиб қолади. Зеро, она умумий 
молнинг учдан бири 1/3 ни олгач, отага олтидан бир 1/6 
қолади. Бунда онага отанинг насибасидан икки баробар кўп 
мерос тегади. Она отадан кўп мерос олиши шариятда собит 
эмас. Аммо она эрдан ортган молнинг учдан бири 1/3 ни олса, 
бир эркакка икки аёл улуши қоидасига мувофиқ тақсим 
бўлади. 
Масаланинг асли 6
Эр 
ярим 1/2 
3 та улуш 
Она 
эрдан ортган уч 1 та улуш 

---