Исломда мерос ва унинг тақсимоти

БАЪЗИ МЕРОСХЎРЛАРГА БОҒЛИҚ БЎЛГАН 
ҲУКМЛАР 
 
Ушбу бўлимда баъзи меросхўрларнинг мерос олишлари, 
бошқани ҳажб қилишлари ва шунга ўхшаш бошқа 
маълумотлар келтирилади. Биз ҳозир ўрганмоқчи бўлган, 
меросга таъаллуқли бўлган инсонлар тоифаси қуйидагилар: 

---

www.madrasa.uz
 
145 
1. Ҳомила. 
2. Бедарак йўқолган. 
3. Муртад. 
4. Асир 
5. Хунаса. 
6. Шаръий жиҳатдан отаси йўқ инсон. 
7. Баробар вафот топгани учун қай бири биринчи вафот 
этгани билинмай қолган ўзаро меросхўрлар. 
8. Талоқ қилинган ва иддаси чиқмаган аёлнинг меросга 
ҳақдор бўлиши ёки бўлмаслиги. 
ҲОМИЛА 
Ҳомила деб онанинг қорнидаги ўғил ёки қиз фарзандга 
айтилади. Юқорида айтиб ўтилганидек, меросхўр ўз мерос 
қолдирувчиси вафот этганда тирик бўлса, у ҳам меросдан 
улуш олади. Шу сабабдан, агар бир киши вафот этганда, 
унинг хотини ҳомиладор бўлса, ўша ҳомила туғилгач мерос 
олади. Ҳомила тирик ёки ўлик, ўғил ёки қиз, битта ёки бир 
нечталиги маълум бўлмагани учун меросни охиригача 
тақсимлаш мумкин бўлмайди. Ҳанафий мазҳабида эҳтиётан 
ҳомилани тўрт ўғил ёки тўрт қиз (қай бири кўпроқ улуш олса, 
шуниси) деб ҳисоблаб тарикани бошқа меросхўрларга бўлиб 
турилади. Бу гап имом Абу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳга мансуб. 
Имом Абу Юсуф раҳимаҳуллоҳ наздларида ҳомилани бир 

---

www.madrasa.uz
 
146 
ўғил ёки бир қиз (қай бири кўпроқ улуш олса, шуниси) деб 
ҳисоблаб тарикани бошқа меросхўрларга бўлиб турилади. 
Фатво имом Абу Юсуф раҳимаҳуллоҳнинг қавллари асосида 
берилади. Ҳомила дунёга келгач, мерос барча ҳақдорлар 
орасида буткул тақсим қилинади.
Ҳомиланинг мерос олиши учун фароиз илми уламолари 
икки шарт бор дейдилар: 
1. Ҳомила тирик ҳолда туғилиши. Ҳомиланинг тирик 
туғилиши – Ҳанафий мазҳабида – унинг кўп қисми туғилгач 
кўз қимирлаши, лаб қимирлаши, овоз чиқариши каби 
аломатлар ила собит бўлади. Агар ҳомиланинг аксар қисми 
туғилиб, унда ҳаёт белгиси кўринса, у мерос олади ва мерос 
қолдиради. Аммо ҳомилада ҳаёт асорати кўринмаса, у мерос 
олмайди ва ҳажб ҳам қилмайди. 
2. Мерос қолдирувчиси вафот этган вақтда ҳомила она 
қорнида мавжуд бўлиши. Ҳанафий мазҳабида ҳомиланинг она 
қорнида туғилгунича туриш муддатининг энг ози олти ой, 
ўрта муддати тўққиз ой ва энг узоқ муддати йигирма тўрт 
ойдир. Мана шу муддатларнинг энг узоғига қиёслаб мерос 
қолдирувчиси вафот этган вақтда ҳомила она қорнида мавжуд 
бўлганми ёки йўқми, билиб олса бўлади. Шу сабабдан бир 
киши вафот этса, ундан мерос олиши мумкин бўлган ҳомила 
бор ёки йўқлигини мерос тақсимотидан аввал суриштириш 
керак бўлади. Агар ҳомила бўлса, юқорида айтиб ўтилганидек 
тақсим қилиб турилади. Агар ҳомила йўқлиги аниқ бўлса, 
мерос тақсим қилинади. Аммо бир киши вафот этгач, унинг 
хотини эрининг вафотидан бир йил ўтгач, эридан ҳомиладор 
эканлигини айтса, хотиннинг гапи қабул қилинади. Зеро, 

---