Исломда мерос ва унинг тақсимоти

www.madrasa.uz
 
61 
Туғишган ака-ука – эркак ва аёл (ота ва она) орқали насабий 
асаба бўлганга мисол бўлади. 
Ушбу асабалар, тақсимотда фарз соҳиби бўлмаса, 
мероснинг барчасини оладилар. Агар фарз соҳиблари бўлса, 
уларнинг 
улушларидан 
ортганини 
оладилар. 
Ушбу 
асабаларнинг ўзлари ҳам фарз соҳиблари бўлишлари мумкин. 
Шунда улар ўзларининг фарз улушларини олгач, ортган 
мероснинг қолганини асабалик жиҳатидан оладилар. Улар 
маййитга нисбатан тўрт тарафдан асаба бўладилар: 
Биринчи: Ўғиллик тарафи (қанча пастласа ҳам). 
Иккинчи: Оталик тарафи (қанча баландласа ҳам). 
Учинчи: Ака-укалик тарафи (улар туғишган ёки ота бир 
бўладилар. Туғишган ёки ота бир ака-ука бўлмаса, уларнинг 
ўринларини ўғиллари ўғил тараф қанча пастласа ҳам босади). 
Тўртинчи: Амакилик тарафи (у туғишган амаки ёки ота 
бир амаки. Улар бўлмаса, туғишган амакининг ўғли, кейин 
ота бир амакининг ўғли қанча пастласа ҳам ўғли. Кейин 
отасининг туғишган амакиси ёки отасининг ота бир туғишган 
амакиси, қанча баландласа ҳам. Агар амакилик тарафидан 
бўлган асабаларнинг барчаси тирик бўлса, маййитнинг 
отасига энг яқин асаба қолганларини ҳажб қилади. Ушбу 
ҳажб қилишда туғишганлик ёки ота бир бўлиш эътиборга 
олинмайди. Туғишганлик ва ота бир бўлиш икки асаба 
маййитга бир хил даражада яқин бўлганда эътиборга 
олинади). (“Далилул-вуррос” Низомиддин Киронавий). 
Юқорида санаб ўтилган ўзи насабий асаба бўлганлардан 
биттаси мавжуд бўлса, меросхўрга ёлғиз ўзи асаба бўлади. 

---

www.madrasa.uz
 
62 
Аммо ўзи насабий асаба бўлганлар бир нечта бўлса, уларнинг 
тартиблари қуйидагича: 
Аввало тарафга қаралади. Бунда ўғиллик қанча пастласа 
ҳам оталикдан қанча баландласа ҳам, ака-укадан ва амакидан 
олдин туради. Оталик ака-укаликдан ва амакиликдан устун 
туради. Ўз навбатида ака-укалик амакиликдан олдин бўлади.
Иккинчидан, даражага қаралади. Бунда тарафлар бир 
хил бўлади. Масалан, ўғил ва ўғилнинг ўғли бир тараф, аммо 
уларнинг даражалари фарқли. Ушбу ҳолатда ўғил ўғилнинг 
ўғлидан устун туради. Ота – отанинг отасидан, ака ёки ука – 
ака ёки уканинг ўғлидан, амаки – амакининг ўғлидан, 
туғишган амаки – ота бир амакидан устун бўлади. 
Учинчидан, қариндошликнинг қувватига қаралади. Бунда 
тараф ҳам, даража ҳам бир хил бўлади. Масалан, туғишган 
ака ёки ука ота бир ака ёки укадан устун бўлади. Шунингдек, 
туғишган опа ёки сингил маййитнинг қизи ёки ўғлининг қизи 
билан бўлганда ота бир ака ёки укадан олдин туради. 
Туғишган ака ёки уканинг ўғли ота бир ака ёки уканинг 
ўғлидан устун туради. Туғишган амаки ота бир амакидан 
юқорида туради. (“Далилул-вуррос” Низомиддин Киронавий). 
2. Бошқанинг сабабидан асаба бўлиш. Бошқанинг 
сабабидан асаба бўлиш деганда, ўзи насабий асаба бўлган 
эркакка нисбатан асаба бўлиш эҳтиёжи бўлган аёл 
меросхўрлар тушунилади. Бунда ўша аёл ўзи насабий асаба 
бўлган эркак билан биргаликда меросдан насибадор бўлади. 
Бошқанинг сабабидан асаба бўлувчи асабага – фақатгина бир 
ўзи бўлганда ярим 1/2 га, икки ва ундан кўп бўлганда учдан 
икки 2/3 га ҳақдор бўлувчи аёллар киради. Улардан бошқа 

---