Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti olmaliq filiali «konchilik ishi» kafedrasi

Xajmiy og‘irlikni xajm ulchagich yordamida aniqlash.
Notugri shakldagi tog‘ jinsi namunasini xajmini aniq ulchash uchun xajm ulchagichdan foydalanamiz. Xajm ulchagich chizikchali shisha idish bо‘lib, tog‘ jinsi suvga botirilganda suvning ortishiga asoslangan. Notugri shakldagi tog‘ jinsi texnik tarozida 0,01 gr og‘irlikda tortib olinadi. Tortilgandan sung ingichka ipak ip bilan maxkam boglanib, 70-80⁰ S da eritilgan parafinga 1-2 sek davomida botirib olinadi. Xavo pufakchalari igna bilan chikarib yuboriladi. Parafinlangan namuna kaytadan tarozida tortiladi. Sungra parafinlangan namuna sekin-asta xajm ulchagichdagi suvga botiriladi va xajmiy og‘irlik kuyidagi formulalardan topiladi.
Vo=Vno-Vn Vn= -G
G-namunaning tabiiy sharoitdagi og‘irligi
-parafinlangan namuna og‘irligi
parafin xajmi
-parafinning solishtirma og‘ir.
-parafinlangan namuna xajmi
-namuna xajmi
Gidrostatik tortish usuli.

Bu usulda parafinlangan namuna Y mm aniq ulchanadi. Bunda parafinlangan namuna disterlangan suvga botiriladi. Disterlangansuvning solishtirma og‘irlig 1gr/sm³ga teng bо‘lganligi uchun sikib chikarilgan suv stakan menzurka bilan texnik tarozida tortiladi. Suvning og‘irligi parafinlangan namuna og‘irligin kursatadi va yukorida aytib utgan formulalar yordamida aniqlanadi.

Tajriba ishi № 2
Mavzu: Tog‘ jinsining solishtirma og‘irligini aniqlash.

Tog‘ jinslarining solishtirma og‘irligi xajm birligidagi bir xil jinslarining og‘irligidir. Tog‘ jinslari kattik, suyuk va gazsimon jinslardan iborat bо‘lib, xar birining solishtirma og‘irligi aloxida aniq. Kattik jinslarning solishtirma og‘irligi kuyidagi formuladan topiladi.

Bunda – G_t jinsi og‘irl. =xajmi
Tog‘ jinslarining solishtirma og‘irligi og‘irligi laboratoriyada piknometrik usul bilan aniqlanadi. Bunda piknometr suvga tuldiriladi va bir kismi kattik jins bilan tuldiriladi. Piknometr shisha kolba bо‘lib, bugzida chizikchasi bor. Ushbu chizikcha piknometrning nominal xajmi 25,50, 100, 150 millimetr bо‘ladi.
Kerakli jixozlar: tog‘ jinslari namunalari, analitik va texnik tarozi, piknometrlar, ugircha, yacheykalari 0,5 mmlik elak, piknometrni tuldirish uchun pipetka, xokandoz, disterlangan suv, suvda eriydigan tog‘ jinslari uchun kerosin, spirt, YI xlorli uglerod.
Ishni bajarish tartibi:
Og‘irligi 60-100gr keladigan 1 necha namuna ajratib olinadi. Kuruk va Bо‘sh piknometr og‘irligi 0,01 gr aniqlikda ulchanadi. 30-40 grlik namunalar tayyorlanib olinib, ugirchada poroshok xoligacha maydalanadi va elakdan utkaziladi. Maydalanagan tog‘ jinslarini piknometrga solib, piknometr bilan birgalikda og‘irligi ulchanadi.
Sungra piknometr disterlangan suv bilan tuldirilib, chaykaladi va 30 minut davomida kaynab turgan vannada botiriladi.
Sung pipetka yordamida bugzigacha disterlangan suv bilan tuldiriladi va tarozida tortiladi.
Aralashma tukib tashlanib, piknometr yuvib kuritiladi va disterlangan suv bilan tuldirilib, tarozida tortiladi. Tog‘ jinslarining solishtirma og‘irligi kuyidagi formuladan aniqlanadi.
1gr disterlangan suvning xajmi 1 sm³ bо‘lib, kisib chikarilgan disterlangan suvning og‘irligi tog‘ jinslari kattik fazasining xajmiga teng bо‘ladi. Laboratoriya sharoitida tog‘ jinslari govakliklarini aniqlash.
Govaklik deb- kattik jismning zarrachalari orasidagi bushliklar majmuasiga aytiladi. Tog‘ jinslarining govakligi suyuklik va gazlar bilan tuldirilgan bо‘lib, tog‘ jinslardagi suyuklik va gaz mikdorini aniqlashda kullaniladi. Umumiy govaklik koyeffitsiyenti Melcher usulida aniqlanadi. Bunda 1- solishtirma og‘irlikni, sung xajmiy og‘irlikni aniqlash lozim..