Ислом каримов номидаги тошкент давлат техника университети

1.2-расм. Ўлчаш диапазонининг энг кичик ва энг катта қиймати.

Ўлчаш воситасининг ҳисоблаш қурилмаси бўйича аниқланувчи катталик қиймати ҳамда бу катталик бирликларда ифодаланиши ўлчаш воситасининг кўрсаткичи дейилади.

Назарат саволлари

1. 
   Ўлчаш воситаларига таъриф беринг?
   
2. 
   Ўлчаш воситаларининг табақаланиши айтинг?
   
3. 
   Ўлчаш тизими нима мақсадларда қўлланилади?
   
4. 
   Ўлчовлар қандай турлари мавжуд?
   

2-амалий машғулот
Ўлчаш воситаларининг турлари.
Режа.
1. Умумий тушунчалар.
2. Ўлчаш воситаларининг турлари.


1. Умумий тушунчалар.
Ўлчаш асбоблари турли хил белгилар бўйича классификацияланади. Буни ўлчанаётган катталикларни аниқлаш усулларини кўриш билан изоҳлаш мумкин. Ўлчаш асбобининг ўлчанаётган катталик қийматини аниқлаш усуллари бўйича икки гуруҳга бўлинади: бевосита (тўғри) таъсир ва солиштирма таъсир.
Тўғри таъсир асбоблари (бевосита баҳолаш) ҳисоблаш қурилмасида ўлчанаётган катталик қийматини олишга қаратилган.
Солиштириш ўлчаш асбобларида ўлчанаётган катталикнинг қиймати унинг ўлчами ҳосил қилинган маълум катталик билан солиштирилиб аниқланади. Масалан, ричакли тарозиларда жисм массасини ўлчаш. Ўлчаш асбобининг солиштириш усулига асосланган характерли асоси бўлиб ўлчовнинг (улар билан ўлчанаётган катталик солиштирилади) асосий хатолиги ёрдамида аниқланадиган ўлчаш хатолиги ҳисобланади. Шундай экан, юқори аниқлик классидаги ўлчовларни қўллаш ўлчаш аниқлигини оширишни таъминлайди.


2. Ўлчаш воситаларининг турлари.
Асбоб кўрсаткич ҳосил қилган кўриниш бўйича кўрсатувчи ва қайд қилувчиларга бўлинади. Кўрсатувчи асбоб ўз навбатида аналогли ва рақамлига бўлинади.
Аналогли асбоблар. Аналогли асбобларда уларнинг кўр­са­тиши ўлчанадиган катталикнинг узлуксиз ўзгариш функция­сига боғлиқ бўлади.
Аналогли асбоблар юқори тезкорликка эга, бундан таш­қари, асбобнинг кўрсатиши бўйича ўлчанадиган катталикнинг ўзгариши (рақамлига қараганда) психологик жиҳатдан осон қа­бул қилинади (кузатилади). Лекин, аналогли (асосан стрел­кали) асбобларнинг аниқлиги унинг шкаласи бўйича кузатиш хатолиги билан чекланади. Бу ерда хатолик одатда 0,05-0,1 % дан кичик бўлмайди.