Ислом каримов номидаги тошкент давлат техника университети

Сезгирлик остонаси – бу ўлчанадиган катталикнинг шундай энг кичик (бошланғич сезувчанлик) қийматики, у ўлчаш асбобининг чиқиш сигналини сезиларли ўзгаришига олиб келади ва қуйидагича аниқланади:
, (3)
бу ерда Х_min – ўлчанадиган катталикнинг энг кичик (бошланғич) қийматидир.
Интегралловчи асбоблар учун “сезгирлик” тушунчаси ишлатилмайди ва ўз навбатида “сезгирлик остонаси” тушунчаси эса исталган ўлчаш ўзгарткичлари ва асбоблари учун қўлланилиши мумкин.
Хусусий энергия сарфи. Бу хусусият ҳам муҳим ҳисобланиб, асбобнинг ўлчаш занжирига уланганидан сўнг киритиши мумкин бўлган хатоликларни баҳолашда аҳамиятли саналади. Айниқса, кам қувватли занжирларда ўлчашларни бажаришда жуда муҳимдир.
Ўлчаш воситаларининг исталган унинг киришига ёки чиқишига уланган компонентлари билан (ўлчаш объекти, ўлчаш воситаси) ўзаро таъсири ўлчаш хатолигининг асбобий ташкил этувчисини ўзгартиради ва бу ҳолатни баҳолашда ўлчаш воситасининг кириш ва чиқишидаги импеданси (тўла қаршилик) каби хусусиятлари ҳам ишлатилади. Метрологик амалиётда кўрсатилган тушунчалар қуйидагича таърифланади.
Ўлчаш воситаларининг кириш (чиқиш) импеданси – бу ўлчаш воситасининг кириш (чиқиш) га таъсир этувчи умумлашган кучнинг, ўлчаш воситаси кириш (чиқиш) занжиридаги жараённи характерловчи умумлашган тезлигига нисбатидир. “Импеданс” атамасини исталган физик тизимлар (механик, гидравлик, магнит, электр) учун қўллаш мумкин.
Мисол, электр занжирида умумлашган куч – электр кучланиши, умумлашган тезлик эса электр токи ҳисобланади. Кўрсатилган катталикларнинг нисбати Ом қонуни бўйича электр қаршилигини билдиради.
Ўлчаш воситаларининг муҳим метрологик хусусиятларидан бири ўлчаш диапазони (чегараси) дир. Ўлчанадиган катталикнинг ўлчаш воситалари учун йўл қўйиладиган хатоликларини меъёрланган қийматлари оралиғи ўлчаш асбоби ёки ўлчаш ўзгарткичининг ўлчаш диапазони дейилади.
Техник асбобларда, одатда, ўлчаш диапазони билан кўрсатувлар диапазони мос келади. Ўлчаш диапазонининг энг кичик ва энг катта қийматлари ўлчаш чегараси дейилади. Масалан, стационар ўлчаш кучланиш трансформаторларининг ўлчаш диапазони 0,8U_1H дан то 1,2U_1H гача бўлиб, (U_1H – трансформатор киришидаги номинал кучланиши) кучланишнинг 0,8U_1H дан кичик ва 1,2U_1H дан юқори кучланишлари учун хатоликлар меъёрланмайди.