Ислом динида мазҳаб ва йўналишлар

Жабарийлар инсон тақдирини худо мутлақ олдиндан белгилаб қўйган, инсонда ҳеч қандай ирода ва фаолият эркинлиги йўқ, булар фақат худода мавжуд, инсон эса, ана шу фаолиятни ўзлаштириб олиш имкониятига эга, деган ақидани илгари сурган.

Аллоҳ бандаларга гуноҳ ишларни тақдир қилган ва инсон гуноҳ амалларни қилишга мажбурдир, деб инсондаги жуъзий ихтиёрни рад этадилар, яъни қабиҳ ва ёмон нарсаларни Аллоҳга нисбат берадилар ҳамда бандаларни гуноҳ ишлардан поклайдилар. Аллоҳ инсонга тоқати етмайдиган нарсани юклаши мумкин, деб Аллоҳга мажбур қилувчилик сифатини бердилар.

• Мушаббиҳалар (ўхшатувчилар)- эътиқоди буйича Аллоҳни инсон суратига ўхшатиб, унинг инсон аъзоларига ўхшаш жисми бор дейдилар.
• Бу билан «аҳли сунна вал жамоа» ақидасига қарши чиққан. Чунончи, суннийлар Аллоҳни ҳеч нарсага ўхшатмайди ва бундай ўхшатиш хато ҳисобланади.

2-савол баёни: Фиқҳий мазҳабларнинг пайдо бўлиши.

Муҳаммад (алайҳис-салом) вафотларидан кейин у кишининг ишини халифалар, саҳобийлар, сўнг тобеинлар давом эттирдилар. Пайғамбардан кейин у кишининг ишини сунна асосида давом эттирганлар «суннийлар» ёки «аҳли сунна вал жамоа» номини олди. Пайғамбар (алайҳис-салом) даврида бирор масала юзасидан савол пайдо бўлса, одамлар дарҳол шу ҳолатни пайғамбарга етказиб, ўзларига аниқ жавоб олганлар. Шунинг учун бу даврда ихтилофлар бўлмаган. Саҳобийлар ҳам бирор ихтилофли масалаларга дуч келганларида ишни маслаҳат билан ҳал қилинган. Аммо саҳобийлар даври тугаб бориши натижасида мусулмонлар орасида турли ихтилофлар кўпайди.

VIII асрга келиб мусулмонлар орасида шариатнинг турли масалаларни мустақил ечиб бера оладиган олимлар пайдо бўла бошлади. Улар турли фиқҳий масалаларни ҳал қилишда Қуръон оятлари ва ҳадисларни шарҳлаб, шу билан бирга саҳобийларнинг қилган ишларини ўрганиб, ўшалар асосида ҳукмлар чиқариб бердилар.

• VIII асрга келиб мусулмонлар орасида шариатнинг турли масалаларни мустақил ечиб бера оладиган олимлар пайдо бўла бошлади. Улар турли фиқҳий масалаларни ҳал қилишда Қуръон оятлари ва ҳадисларни шарҳлаб, шу билан бирга саҳобийларнинг қилган ишларини ўрганиб, ўшалар асосида ҳукмлар чиқариб бердилар.